Το Πολεμικό Ναυτικό έχει σε εξέλιξη το ήδη συμβασιοποιημένο και υπό εκτέλεση πρόγραμμα νέων φρεγατών, όσο και το υπό επιδίωξη πρόγραμμα κορβετών, που από κοινού θα καθορίσουν το μέλλον του και κατ’ επέκταση την ισχύ της ναυτικής αποτροπής της Ελλάδας για τα επόμενα 40 ή και 50 χρόνια. Υπάρχει όμως και μια μακροπρόθεσμη ανάγκη πρόσκτησης νέων φρεγατών για μετά το 2030, γεγονός που απαιτεί ιδιαίτερη και κρίσιμη διαχείριση από τώρα, σε μια ήδη δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία.
Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια η Πολιτεία και οι ΕΔ έκαναν έναν αγώνα δρόμου για να ενισχύσουν την αποτρεπτική ικανότητά τους σε σχέση με τη συνεχιζόμενη μεγαλόφωνη και κινητική τουρκική απειλή, αλλά και αναθεωρητική στάση της Άγκυρας σε όλα τα επίπεδα. Χωρίς να παραμελείται ο Στρατός Ξηράς, το γεγονός ότι με την εξαίρεση της προσπάθειας «διάρρηξης» των συνόρων με προσφυγικές ροές στον Έβρο, ο όγκος των τουρκικών κινήσεων έγινε στον αέρα και στη θάλασσα, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, οι ελληνικές προσπάθειες έγιναν κυρίως σε προγράμματα του ΠΝ και την ΠΑ, με την τελευταία να φαίνεται να έχει επιλέξει και τα μελλοντικά μαχητικά της. Το Πολεμικό Ναυτικό, που δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα τις διαδικασίες για τη συνολική αναζωογόνηση του Στόλου, έχει ακολουθήσει διαφορετική μέθοδο από εκείνη της Πολεμικής Αεροπορίας.
Αγώνας Δρόμου για τον χαμένο χρόνο, κινήσεις της ΠΑ
Πρόσφατα η ΠΑ ολοκλήρωσε τη σειρά μεγάλης κλίμακας κινήσεων που χρειάζονται για να διατηρήσει τη μαχητική και αποτρεπτική της ικανότητα άμεσα αλλά και μεσοπρόθεσμα. Πιο συγκεκριμένα, καλύπτει τις άμεσες ανάγκες της με την πρόσκτηση Rafale από τη Γαλλία, ενώ μέσω ΗΠΑ εκσυγχρονίζει τον κορμό των μαχητικών της με το πρόγραμμα αναβάθμισης F-16 σε διαμόρφωση Viper, αποκτά προηγμένα UAV M-Q9 και -το κυριότερο- δρομολογεί την προμήθεια αεροσκαφών επόμενης γενιάς F-35. Και με τις δύο χώρες, Γαλλία και ΗΠΑ, η Ελλάδα έχει συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας και παρ’ ότι η ΠΑ δεν μπήκε σε κάποιου είδους διαγωνιστική διαδικασία, οι επιλογές θεωρήθηκαν γενικά σωστές και αυτονόητες.
Αγώνας Δρόμου για τον χαμένο χρόνο, κινήσεις του ΠΝ
Το ΠΝ για διάφορους λόγους μπήκε στη διαδικασία εκσυγχρονισμού των δυνατοτήτων του και απόκτησης νέων πλοίων δύο χρόνια αργότερα από την ΠΑ και αυτό έγινε με μιας μορφής διαγωνιστική διαδικασία που περιλάμβανε αξιολόγηση προσφορών από διάφορες χώρες και ναυπηγικούς οίκους για νέες φρεγάτες. Ύστερα από δύο χρόνια συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, με το χρονοδιάγραμμα παράδοσης νέων πλοίων να είναι ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας σε ένα πρόγραμμα για «το καλύτερο πλοίο, στην καλύτερη τιμή, στον καλύτερο χρόνο», αποφασίσθηκε η διαμορφωμένη έκδοση των γαλλικών φρεγατών Belh@rra ή FDI και με βάση την επιχειρησιακή εμπειρία του ΠΝ έχουν τροποποιήσεις που φαίνεται ότι τελικά θα υιοθετήσει και το Γαλλικό Ναυτικό.
Η Γαλλία και η Ελλάδα έχουν συμφωνήσει για αγορά 3+1 πλοίων, το δε τελευταίο πλοίο υπό προαίρεση, σε ιδιαίτερα προνομιακή τιμή. Με τα υπόλοιπα χρήματα που διατίθενται για ναυτικά προγράμματα το ΠΝ προσπαθεί να αποκτήσει νέες κορβέτες και να εκσυγχρονίσει τις τέσσερις Φ/Γ τύπου ΜΕΚΟ 200HN που έχει σε υπηρεσία. Η διαδικασία που ακολουθεί το ΠΝ για κορβέτες και Φ/Γ ΜΕΚΟ, πάντα πιεζόμενο από τον παράγοντα χρόνο, είναι ίδια με αυτή που ακολούθησε για τις FDI, δηλαδή αξιολόγηση προτάσεων χωρών/ναυπηγείων/κοινοπραξιών με βάση τις επιχειρησιακές απαιτήσεις και την ικανοποίηση της συνθήκης που προαναφέρθηκε, «το καλύτερο πλοίο, στην καλύτερη τιμή, στον καλύτερο χρόνο».
Ένα στοιχείο που θα πρέπει ίσως να κρατήσουμε από τη «Φρεγατιάδα», που οδήγησε στην επιλογή των FDI, ήταν η αλλαγή της γαλλικής στάσης στο θέμα τις τιμής, της διαμόρφωσης και του χρονοδιαγράμματος παράδοσης των FDI μετά την υπογραφή της AUKUS μεταξύ Αυστραλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ, που στέρησε από τη Γαλλία ένα συμβόλαιο €60 δις λόγω της ακύρωσης του προγράμματος προμήθειας γαλλικών υποβρυχίων από την Αυστραλία. Παρ’ ότι η διαδικασία είναι διαφορετική από αυτή της ΠΑ, η επιλογή της FDI και ο τρόπος απόκτησης κορβετών και εκσυγχρονισμού των ΜΕΚΟ θεωρήθηκαν σωστές και αυτονόητες επίσης.
Ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός του ΠΝ
Όλοι θέλουμε τα δυο παραπάνω προγράμματα κορβετών και εκσυγχρονισμού των ΜΕΚΟ να ευοδωθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και οι αποφάσεις να παρθούν το ταχύτερο δυνατό, κατά πάσα πιθανότητα εντός του καλοκαιριού, όπως είχε δηλώσει ο Πρωθυπουργός. Και όταν αυτές οι αποφάσεις θα έχουν παρθεί και δρομολογηθεί, το ΠΝ θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση που βρίσκεται μπροστά του. Με τα σημερινά δεδομένα το ΠΝ έχει 13 φρεγάτες (θα είχε 14, αλλά παρόπλισε τη Φ/Γ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ τα χρόνια της ένδειας, γιατί δεν μπορούσε να την συντηρήσει) και χρειάζεται έναν παραπλήσιο αριθμό φρεγατών και κορβετών στο μέλλον.
Αποκτώντας τις FDI θα παροπλίσει τις 3 μη εκσυγχρονισμένες Φ/Γ τύπου «S» και, αν εξασκήσει την προαίρεση της 4ης FDI, θα παροπλίσει και μια από τις εκσυγχρονισμένες του ιδίου τύπου. Ο εκσυγχρονισμός των τεσσάρων ΜΕΚΟ θα επιτρέψει στο ΠΝ να τις κρατήσει για 15 έως 20 χρόνια στη συνέχεια. Η απόκτηση κορβετών -που δεν έχουμε σήμερα, αλλά αποτελεί απαίτηση εδώ και χρόνια- θα καλύψει μέρος του επιχειρησιακού κενού για κάποιο χρόνο (έτσι ή αλλιώς θα παροπλισθεί αριθμός φρεγατών, για να παραληφθούν κορβέτες), αλλά το ερώτημα παραμένει: Με ποιο ναυτικό πρόγραμμα το ΠΝ θα καλύψει ριζικά το κενό 5 ή 6 Φ/Γ «S» αρχικά και 4 Φ/Γ ΜΕΚΟ αργότερα;
Κατά την άποψή μου, ο προβληματισμός και η εξέλιξη που περιγράφω είναι αυτονόητη και κατανοητή. Το καλό είναι ότι συζητάμε για ένα πρόγραμμα που θα πάρει σάρκα και οστά από το 2030, άρα υπάρχει χρόνος για έρευνα, μελέτη και σχεδιασμό, όχι όμως χρόνος για καθυστερήσεις. Γενικά ισχύει ο κανόνας ότι μια πρόσκτηση δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και καλή και φθηνή και γρήγορη!
Για παράδειγμα, αν είναι γρήγορη, δεν θα είναι καλή ή φθηνή, ή, αν είναι φθηνή και γρήγορη, δεν θα είναι καλή σε σχέση με τις απαιτήσεις. Ωστόσο, στην περίπτωση των FDI η AUKUS έδρασε ως από μηχανής θεός και συνδυάστηκαν και τα τρία χαρακτηριστικά. Ευνόητο είναι ότι, όταν σχεδιάζουμε επιτελικά, είναι αδιανόητο να βασιζόμαστε σε τέτοιες συγκυρίες. Αν βέβαια συμβούν, είναι καλοδεχούμενες, αλλά είναι σπάνιες και ήδη μια τέτοια συγκυρία συνέβη στην περίπτωση των FDI.
Μέθοδος-κριτήρια επιλογής Φ/Γ του ΠΝ για το 2030 και μετά
Αφού λοιπόν για το ΠΝ η απευθείας επιλογή λύσης είναι αδιανόητη, είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να μελετηθεί και να αναλυθεί σειρά λύσεων. Φυσικά, η κάλυψη επιχειρησιακών απαιτήσεων θα έχει πρωτεύοντα ρόλο, μόνο που επειδή συζητάμε για ένα πρόγραμμα σημαντικού αριθμού πλοίων που θα καλύψει τις επιχειρησιακές απαιτήσεις του Στόλου από το 2030 και μετά, οι παράμετροι αυξάνονται.
Η μέχρι στιγμής πορεία του ΠΝ έχει δείξει ότι κρατά πλοία στην ενέργεια για μεγάλο χρονικό διάστημα με παρεμβάσεις και εκσυγχρονισμούς. Για παράδειγμα, οι φρεγάτες τύπου «S» έκλεισαν σαράντα χρόνια υπηρεσίας και αρκετές από αυτές θα παραμείνουν σε ενέργεια μέχρι το 2030, εκτός και αν τις παροπλίσει… η πραγματικότητα. Επομένως, όταν θα αξιολογεί υποψήφια πλοία για το μείζον εξοπλιστικό του πρόγραμμα, το ΠΝ θα πρέπει συμπεριλάβει στοιχεία όπως:
- Ποια είναι η παραμονή σε ενέργεια αντίστοιχων Μονάδων στα Ναυτικά που υπηρετούν;
- Ποιο είναι το είδος του επιχειρησιακού φορτίου (απειλή, καταπόνηση, πλήγματα κτλ.);
- Για ποιο τέμπο έχουν σχεδιασθεί να προσφέρουν και να διατηρούν (ημέρες στη θάλασσα, ημέρες στη θάλασσα για επιχειρήσεις);
- Μπορούν να υποστηρίζονται όταν βρίσκονται εν πλω ή χρειάζεται να επιστρέφουν στις βάσεις τους;
- Η σχεδίαση επιτρέπει εκσυγχρονισμούς και επικαιροποιήσεις ή μετά από (π.χ.) είκοσι χρόνια θα υποβαθμισθούν επιχειρησιακά;
- Τα πλοία αυτά υπάρχουν σε αρκετούς αριθμούς ώστε να υφίστανται οικονομικά βιώσιμη υποστήριξη για τα επόμενα (π.χ.) σαράντα χρόνια;
- Θα είναι ως προς τα συστήματά τους όμοιου τύπου ή τουλάχιστον διαλειτουργικά με άλλα συστήματα εντός των ΕΔ ή του ΝΑΤΟ;
- Είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως πλατφόρμες όχι μόνο για οργανικά Ε/Π για ναυτικές αποστολές, αλλά και οργανικά μη επανδρωμένα συστήματα (αέρος, επιφανείας, υποβρύχια), οχήματα για αποστολές ΟΥΚ ή γενικά Ειδικών Δυνάμεων ενταγμένα στο σύστημα Ελέγχου Διοικήσεως του Πλοίου ή της Ομάδας Πλοίων ή της Δύναμης Επιχειρήσεων;
- Περιλαμβάνουν τις νέες «ανατρεπτικές τεχνολογίες» (disruptive technologies) που ήδη έμπαιναν δυναμικά στις εξελίξεις και πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά μετά τη ρωσική εισβολή φαίνεται οι εξελίξεις αυτές να επιταχύνονται;
Τέτοιες παράμετροι για τα πλοία, που θα αποτελέσουν τον κορμό του ΠΝ από το 2030 και μετά, είναι αυτονόητα σημαντικές, όπως και η αξία της διαδικασίας FMS για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων και να τις αγνοήσει κανείς συνειδητά θα ήταν ακατανόητο.
Φυσικά, όπως και στην περίπτωση της ΠΑ, είναι επιθυμητό να μην εξαρτάται κανείς από μία μόνο χώρα και αυτή είναι μια βάσιμη προσέγγιση. Ωστόσο, σε κάποιο σημείο επιλέγεις την πηγή του κύριου όγκου των συστημάτων σου, στην προκειμένη περίπτωση των νέων φρεγατών. Η συζήτηση θα ήταν διαφορετική εάν η συμφωνία με τη Γαλλία περιλάμβανε μεγαλύτερο αριθμό FDI ως προαίρεση στην ιδιαίτερα προνομιακή τιμή που δίνεται για την 4η, αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε, κατά πάσα πιθανότητα γιατί δεν ήταν δυνατόν ή επωφελές να γίνει.
Επομένως, είναι αυτονόητο ότι οι FDI ή οι εξελιγμένες FDI (π.χ. Batch II) θα είναι στις λύσεις που θα μελετήσει το Ναυτικό, αλλά λογικά και ευνόητα όχι οι μόνες. Δεν θα ήταν λογικό να αγνοήσει κανείς το πρόγραμμα φρεγατών που θα υλοποιήσει το ισχυρότερο Ναυτικό του κόσμου, το US Navy, το οποίο είναι από τη φύση του συγκροτημένο να διεξάγει επιχειρήσεις σε όλα τα πεδία (Θάλασσα, Αέρα, Ξηρά, Cyber, Space), άρα σχεδιάζει από την αρχή τα συστήματά του να είναι διαλειτουργικά και «διακλαδικά». Ως εκ τούτου, η φρεγάτα που θα έχει το αμερικανικό Ναυτικό από το 2030 είναι αδιανόητο να αγνοηθεί και να μην μελετηθεί ως ενδεχόμενο απόκτησής της.
Φυσικά στη διαδικασία πρέπει να εξετασθούν και λύσεις από τα άλλα μεγάλα ευρωπαϊκά Ναυτικά, αφού οι εμπειρίες μας από την επιχειρησιακή ικανότητα των Φ/Γ ΜΕΚΟ και «S» είναι ιδιαίτερα καλές. Σε αυτό το σημείο είναι νομίζω χρήσιμο να υπενθυμίσω ότι οι Φ/Γ ΜΕΚΟ 200 χρησιμοποιούνται με διαφορετικές διαμορφώσεις από αρκετά Ναυτικά, με την ελληνική διαμόρφωση να είναι επιχειρησιακά ιδιαίτερα επιτυχημένη.
Όπως ανέφερα και πριν, κατά κανόνα ο ταυτόχρονος συνδυασμός των «καλό», «φθηνό» και «γρήγορο» δεν είναι εφικτός και μια από τις τρεις παραμέτρους θα θυσιασθεί. Έγινε εφικτός στην περίπτωση των FDI λόγω της AUKUS, ωστόσο το να βασίσουμε την προετοιμασία μας στο ενδεχόμενο κάτι αντίστοιχο να συμβεί και στο μέλλον δεν είναι λογικό και μάλλον θα το έλεγα ακατανόητο.
Εάν δε, επιδιώξουμε να βρούμε το πλοίο που θα είναι και καλύτερο και φθηνότερο και παραδοτέο πιο γρήγορα μεταξύ επιλογών την τελευταία στιγμή, είναι αυτονόητο ότι θα οδηγηθούμε σε δύσκολους συμβιβασμούς. Επομένως, για να έχουμε τα πλοία που θέλουμε στους χρόνους που θέλουμε μετά το 2030, οι αναζητήσεις, συζητήσεις και επαφές πρέπει να ξεκινήσουν από τώρα με τις διάφορες επιλογές.
Μείζον Πρόγραμμα του ΠΝ
Ερχόμαστε τώρα στον παράγοντα που χωρίζει το όνειρο από το όραμα, τις επιθυμίες από τους στόχους, και αυτός είναι ο παράγοντας κόστος ή γενικότερα οι πόροι. Επίσης, πρέπει να εξετάσουμε πώς ο στρατηγικός στόχος του ναυτικού προγράμματος συναρτάται με τον στρατηγικό στόχο για ενίσχυση της οικονομίας και τον στόχο για ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανικής-τεχνολογικής-ναυπηγικής βάσης. Γενικά οι ελληνικές ΕΔ, στην κατάσταση που βρίσκονται σήμερα, από μόνες τους δεν έχουν το μέγεθος που χρειάζεται για να κρατούν την εγχώρια αμυντική βιομηχανία βιώσιμη και προσοδοφόρα με εντόπια επιχειρησιακά όπλα και συστήματα αιχμής, ταυτόχρονα και ανταγωνιστικά διεθνώς, αν και όπως σε όλα υπάρχουν εξαιρέσεις.
Το ακόμα χειρότερο είναι τα όποια βήματα μπροστά είχαν γίνει στο παρελθόν, ειδικά για το ΠΝ (π.χ. ναυπήγηση ΜΕΚΟ, που κατά κοινή ομολογία άλλων Ναυτικών ήταν μια ιδιαίτερα επιτυχημένη σχεδίαση), εξαϋλώθηκαν σταδιακά ύστερα από χρόνια αδράνειας και άλλων προβλημάτων, κυρίως όμως δημοσιονομικής πενίας. Επομένως, για να μειωθεί το κόστος των νέων πλοίων που θα είναι δυσβάσταχτο, θα πρέπει ει δυνατόν τα πλοία, τα συστήματά και τα όπλα τους να υπάρχουν σε ικανούς αριθμούς και σε άλλες χώρες. Για να μειωθεί το κόστος ακόμα περισσότερο, θα πρέπει να εξασφαλιστεί προνομιακή σχέση με τις γραμμές παραγωγής, αλλά και να είναι δυνατή η επιστροφή και η εισροή πόρων στην οικονομία. Η Ελλάδα πρέπει να επιδιώξει συμμετοχή σε κοινοπραξίες για τα πλοία και τα συστήματά τους, όπως και συμπαραγωγές.
Η επιδίωξη του ΠΝ
Έτσι διαμορφώνεται η αυτονόητη επιδίωξη για τον σχεδιασμό του ΠΝ, που ευνόητα είναι μέρος του στρατηγικού σχεδιασμού της Πολιτείας, που είναι να επιλεγεί: το καλύτερο πλοίο, στον κατάλληλο χρόνο, στην καλύτερη τιμή, με τα μεγαλύτερα οφέλη για την εγχώρια βάση, τη μεγαλύτερη επιχειρησιακή μακροζωία και τα μεγαλύτερα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα. Είναι μια δύσκολη διαδικασία με αρκετές παραμέτρους που πρέπει να εξετασθούν πλήρως και στο σύνολό τους, χωρίς «αξιωματικού» ή «δογματικού» τύπου συντομεύσεις ή αφαιρέσεις, που επειδή στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει χρόνος για μελέτη, αποτελούν αδιανόητες και λογικά ακατανόητες ακροβασίες.
Σημείωση του συγγραφέα: Στο παρόν άρθρο προσπάθησα να μεταδώσω την προσέγγισή μου με βάση τη λογική, την εμπειρία μου, την υπηρεσία μου κατά βάση σε ευρωπαϊκά πλοία («S», MEKO) και σε επιτελικές θέσεις και τη συνεργασία μου με αμερικανικής κατασκευής πλοία του ΠΝ, του US Navy αλλά και άλλων Ναυτικών. Φυσικά, καθοριστικό κριτήριο αποτελούν τα διαβαθμισμένα στοιχεία από την εμπειρία του ΠΝ στο πεδίο και τις επιτελικές θέσεις, όπως και αυτά που παρουσιάζονται από εταιρείες και άλλα Ναυτικά στους Επιτελείς και στην ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού και όπως είναι αυτονόητο δεν δημοσιοποιούνται. Αρκετά από τα σημεία που θίγω ανέκυψαν ως ερωτήσεις ή σχόλια σε αναρτήσεις μου στο twitter και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα, γιατί προσπαθώντας να απαντήσει κανείς, βοηθά όσο του αναλογεί στη διαμόρφωση συναντίληψης σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο.
Του Αντιναυάρχου (ΠΝ) ε.α Δημητρίου Καβουλάκου
