Η Κωνσταντίνα Κοτταρίδη, καθηγήτρια του τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Διευθύντρια του Εργαστηρίου και του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιοοικονομία, Κυκλική Οικονομία και Βιώσιμη Ανάπτυξη» μιλά στους Atticatimes.gr και την Οικονομική Αναλύτρια Δάφνη Γρηγοριάδη για το φλέγον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. «Είναι η μεγάλη ευκαιρία της Ευρώπης να τρέξει προς ένα παραγωγικό μοντέλο χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δημιουργώντας νέες βιομηχανίες και θέσεις εργασίας με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και προώθηση της ποιότητας ζωής των πολιτών της».
Πώς πιστεύετε ότι η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη θα επηρεάσει την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας;
Κ.Κ.: Υπάρχουν πράγματι ανησυχίες, ανάμεσα σε άλλες, και για την επίπτωση της ανόδου ακροδεξιών κομμάτων στην εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας καθώς έχουμε ακούσει φωνές εναντίον της απανθρακοποίησης. Ωστόσο, θεωρώ ότι είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Ευρώπη να αντιδράσει προσεγγίζοντας την Πράσινη Μετάβαση με πολιτικές πιο φιλικές που δεν θα επιβαρύνουν δυσανάλογα τους μικρότερους, εκεί είναι το κλειδί και όχι η πράσινη μετάβαση αυτή κάθ΄αυτή.
Τα ακροδεξιά κόμματα θέτουν γενικά εν αμφιβόλω την κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική και προτάσσουν το εθνικό κράτος. Διάφορα σκάνδαλα που έχουν βγει στην επιφάνεια όπως το Dieselgate το 2015 έχουν εγείρει φωνές διαμαρτυρίας και αμφισβήτησης. Το σίγουρο είναι ότι οι πρόσφατα ενισχυμένες δεξιές ομάδες στο κοινοβούλιο θα εγείρουν έντονο διάλογο για τον τρόπο εφαρμογής των πολιτικών, τα τεράστια κεφάλαια που απαιτούνται, τη μετάβαση βασικών κλάδων στις χώρες. Ήδη βλέπουμε μια αποδυνάμωση κάποιων νόμων όπως αυτόν για το due diligence ή τα απόβλητα συσκευασία. Το βασικό αίτημα των ομάδων που αντιδρούν είναι η αναστολή της απαγόρευσης πώλησης νέων οχημάτων εσωτερικής καύσης από το 2025. Είναι θετικό που στη Γαλλία εν τέλει, δεν προέκυψε ακροδεξιά κυβέρνηση παρά το μεγάλο κύμα υποστηρικτών που διαφαινόταν.
Σε κάθε περίπτωση, η πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανήκει σε παρατάξεις που τάσσονται υπέρ της Πράσινης Συμφωνίας και ζητούν πιο φιλόδοξες πολιτικές. Ωστόσο, εν μέσω κλιματικής και ενεργειακής κρίσης και γεωπολιτικών εξελίξεων, δεν είναι εύκολη άσκηση η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας καθώς απαιτούνται τεράστια κεφάλαια και η κάθε χώρα αντιμετωπίζει διαφορετικές συνθήκες και διαφορετική παραγωγική σύνθεση. Ταυτόχρονα, δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την απανθρακοποίηση καθώς είναι απαραίτητο να διασφαλίσουμε το μέλλον των μελλοντικών γενεών.
Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στην προσπάθεια να πετύχει την ουδετερότητα άνθρακα μέχρι το 2050;
Κ.Κ.: Υπάρχουν πολλές προκλήσεις με πρώτη αυτή της κλιματικής αλλαγής που δυστυχώς βιώνουμε πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια. Καταστροφή υποδομών, και περιουσιών, προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, στην επάρκεια τροφίμων με άμεση συνέπεια την άνοδο των τιμών και την έλλειψη προϊόντων. Ακόμα, επιπτώσεις στην υγεία, ας μην ξεχνάμε ότι η κλιματική αλλαγή συνδέεται με την εμφάνιση πανδημιών. Επίσης, μείζον ζήτημα είναι η κλιματική μετανάστευση.
Έχοντας πει τα παραπάνω, είναι η μεγάλη ευκαιρία της Ευρώπης να τρέξει προς ένα παραγωγικό μοντέλο χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δημιουργώντας νέες βιομηχανίες και θέσεις εργασίας με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και προώθηση της ποιότητας ζωής των πολιτών της .
Όλα αυτά όμως απαιτούν ισχυρή χρηματοδότηση, ισχυρό νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο, συντονισμό, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων, κάλυψη ασυμμετριών μεταξύ των κρατών-μελών και των περιφερειών Αρκεί να πούμε ότι εκτιμάται πως τα απαιτούμενα κεφάλαια για το κλίμα πρέπει να αυξηθούν κατά 590% σε σύγκριση με την περίοδο 2010-20.
Πέρα όμως από αυτά, όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο ερώτημα, μεγάλη πρόκληση είναι ο λαϊκισμός, η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων και φωνών στη Ευρώπη, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι. Δείτε πώς άλλαξαν τα πράγματα εν μία νυκτί με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν σημαντικά εμπόδια και απαιτεί σοβαρή στρατηγική η κλιματική ουδετερότητα επανασχεδιάζοντας ό,τι δεν λειτούργησε καλά μέχρι σήμερα και διασφαλίζοντας την ενεργό συμμετοχή όλων, με διαφάνεια, αξιολόγηση, δικαιοσύνη.
Πώς μπορούν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να συνεργαστούν με τις επιχειρήσεις για την προώθηση βιώσιμων πρακτικών;
Κ.Κ.: Θεωρώ ότι είναι επιβεβλημένη η συνεργασία των επιχειρήσεων με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα προκειμένου να πετύχουμε τη μετάβαση στη βιωσιμότητα. Εξάλλου, ο Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης νο 17 είναι η Συνεργασία όλων ώστε να πραγματοποιηθούν όλοι οι στόχοι. Η συνεργασία πρέπει να είναι αμφίδρομη. Δηλαδή, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να παράσχουν την τεχνογνωσία τους στους 3 βασικούς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, περιβάλλον, κοινωνία και οικονομία/διακυβέρνηση.
Οι επιχειρήσεις από τη μεριά τους πρέπει να επικοινωνούν τα πραγματικά τους προβλήματα και τους περιορισμούς τους ώστε η εκπαίδευση να συμβαδίζει με τις τρέχουσες ανάγκες. Συμπράξεις όπως μέσα από προγράμματα πρακτικής άσκησης των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, ημερίδες και συνέδρια, αλλά και πιο στοχευμένες μελέτες και επιχειρησιακά σχέδια για την υιοθέτηση και καλύτερη εφαρμογή στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης είναι κάποιοι από τους τρόπους.
Έχω τη χαρά και την τιμή να διευθύνω ένα από τα πρωτοπόρα μεταπτυχιακά προγράμματα στη Βιοοικονομία, Κυκλική Οικονομία και Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για τέτοιου είδους συνεργασίες σε όλους τους κλάδους. Η ζήτηση για εξειδικευμένη γνώση σε στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης είναι μεγάλη, αντίθετα, η προσφορά γνώσης από στελέχη είναι αρκετά μικρότερη. Εδώ λοιπόν είναι ο δικός μας ο ρόλος, παρέχοντας, αφενός, την απαραίτητη γνώση για την αγορά εργασίας τόσο σε φοιτητές μας όσο και άμεσα στα ίδια τα στελέχη των επιχειρήσεων μέσω εξειδικευμένων σεμιναρίων, αφετέρου, μέσα από συμβουλευτική καθοδήγηση για τη μετάβαση σε βιώσιμες πρακτικές. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις επιχειρήσεις. Αφορά και τον δημόσιο τομέα και πολύ δε περισσότερο, την τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία καλείται να ανταποκριθεί, συχνά με σημαντική έλλειψη προσωπικού, στις διεθνείς απαιτήσεις για συμμόρφωση με τέτοιες πρακτικές, π.χ. διαχείριση αποβλήτων και υδάτων, προσβασιμότητα, βιώσιμη αστική κινητικότητα, κτλ.
Ποιες είναι οι προοπτικές της βιοοικονομίας στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και ποιες ευκαιρίες βλέπετε για τις ελληνικές επιχειρήσεις;
Κ.Κ.: Στην Ελλάδα ακολουθούμε πάντα με κάποια χρονική υστέρηση, ωστόσο, η τάση είναι επιταχυντική, δηλαδή, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μεγάλη κινητικότητα στο ευρύ πεδίο της βιώσιμης ανάπτυξης. Η βιοοικονομία είναι λιγότερο γνωστή έννοια, όμως, συνδέεται άμεσα με την κυκλική οικονομία και τη βιωσιμότητα. Η βοοικονομία, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «εμπεριέχει εκείνα τα μέρη της οικονομίας τα οποία κάνουν χρήση των ανανεώσιμων οργανικών πόρων προερχόμενων από τη γη και τη θάλασσα- όπως οι καλλιέργειες, τα δάση, τα ψάρια, τα ζώα και οι μικροοργανισμοί προκειμένου να παραχθούν τρόφιμα, υλικά αλλά και ενέργεια.» Άρα, προάγει τους βιοδιασπώμενους πόρους και περιορίζει στο ελάχιστο τα απόβλητα.
Η βάση της βιοοικονομίας είναι η βιομάζα, δηλαδή απόβλητα από καλλιέργειες, από κτηνοτροφία, τη δασοκομία, αστικά απόβλητα, κτλ. Επομένως, υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες αξιοποίησης στην Ελλάδα. Ήδη υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα, με ίσως πιο γνωστά αυτά της χρήσης των υπολειμμάτων αλεσμένου καφέ ή τη χρήση των νεκρών φύλλων της Ποσειδωνίας, ή όπως συνηθίζουμε να τα αποκαλούμε, φύκια… Ο περιορισμός που υπάρχει είναι η χρηματοδότηση, οπότε, κατά τη γνώμη μου, πρέπει εκεί να εστιάσουμε ως πολιτική για την ανάπτυξη επιχειρηματικότητας στη βιοοικονομία αλλά και γενικά στην πράσινη μετάβαση των επιχειρήσεων καθώς η χώρα μας απαρτίζεται κυρίως από ΜμΕ που αντιμετωπίζουν αρκετούς περιορισμούς τόσο σε ανθρώπινους όσο και σε κεφαλαιακούς πόρους.
