Ένας ποδηλατόδρομος κομμένος στα δύο
Ο υφιστάμενος ποδηλατόδρομος που συνδέει το Γκάζι με τον Φαληρικό Όρμο – μοναδικός μεγάλος ποδηλατικός άξονας στο κέντρο της Αθήνας και τα νότια προάστια – βρίσκεται δυστυχώς σε κατάσταση εγκατάλειψης. Στην περιοχή της Καλλιθέας, η διαδρομή κυριολεκτικά κόβεται στα δύο. Όσοι ποδηλάτες ακολουθούν τη διαδρομή από το Θησείο προς το Φάληρο, ξαφνικά φτάνουν μπροστά σε ένα «φράγμα»: τη λεωφόρο Θησέως, έναν δρόμο ταχείας κυκλοφορίας όπου τα οχήματα αναπτύσσουν μεγάλες ταχύτητες. Εκεί ο ποδηλατόδρομος διακόπτεται χωρίς συνέχεια, αναγκάζοντας τους ποδηλάτες είτε να διακινδυνεύσουν ανάμεσα στα διερχόμενα αυτοκίνητα είτε να εγκαταλείψουν τελείως τη διαδρομή. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η ποδηλατική αρτηρία είναι ουσιαστικά ανενεργή στο σημείο αυτό, ιδίως για οικογένειες με παιδιά ή αρχάριους ποδηλάτες που δεν τολμούν να συνεχίσουν.
Ελλιπής σηματοδότηση και ανύπαρκτες ασφαλείς διελεύσεις
Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την πλημμελή έως ανύπαρκτη σηματοδότηση και τις ελλείψεις σε βασικές υποδομές ασφαλείας. Στο κρίσιμο πέρασμα της λεωφόρου Θησέως στην Καλλιθέα δεν έχει τοποθετηθεί ποτέ φωτεινός σηματοδότης για τους ποδηλάτες παρόλο που έχουν τοποθετηθεί οι ιστοί. Όπως συμβαίνει συχνά στην Ελλάδα, οι οδηγοί σπανίως σταματούν, με αποτέλεσμα οι ποδηλάτες να μην μπορούν να διασχίσουν με ασφάλεια το δρόμο. Μάλιστα, μεταλλικά οδοφράγματα (“λαμαρίνες”) έχουν τοποθετηθεί πρόχειρα στο σημείο από τη διεύθυνση τεχνικών έργων της περιφέρειας Αττικής, προσθέτοντας ένα ακόμη εμπόδιο – εικόνα που υπογραμμίζει την αδιαφορία.
Αυτή η κατάσταση καθιστά τον ποδηλατόδρομο πρακτικά μη λειτουργικό. Ένας γονιός με το παιδί του, για παράδειγμα, που φτάνει ποδηλατώντας μέχρι τη Θησέως, βρίσκεται μπροστά σε ένα αδιέξοδο: πώς θα περάσει απέναντι; Η απουσία κατάλληλων διαβάσεων με σήμανση ή άλλων μέτρων αφήνει τους ποδηλάτες εκτεθειμένους σε κίνδυνο και δεν πρόκειται μόνο για τη Θησέως. Ανάλογη έλλειψη πρόβλεψης υπάρχει και σε άλλα σημεία της διαδρομής: στη συμβολή Ασκληπιού και Λάμπρου Κατσώνη κοντά στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, επίσης δεν υπάρχει φανάρι για την ασφαλή διέλευση, ενώ αλλού οι ράμπες ανόδου/καθόδου είναι πρόχειρες και ανώμαλες. Όλα αυτά συντείνουν στο ότι ο ποδηλατόδρομος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί συνεχόμενα και με ασφάλεια, ακυρώνοντας στην πράξη τον σκοπό του.
Το παράδοξο των νέων υποδομών
Την ίδια στιγμή που ο υπάρχων ποδηλατόδρομος ρημάζει, Υπουργείο και Περιφέρεια εξαγγέλλουν φιλόδοξα νέα έργα. Η Περιφέρεια Αττικής και το Υπουργείο Υποδομών/Μεταφορών διαφημίζουν τον λεγόμενο «Βόρειο Ποδηλατικό Άξονα Αττικής», έναν νέο μητροπολιτικό ποδηλατόδρομο μήκους περίπου 17-18 χιλιομέτρων. Το έργο αυτό θα ξεκινά από το Θησείο (Πλ. Ασωμάτων) και θα καταλήγει στον σταθμό ΗΣΑΠ Κηφισιάς, διασχίζοντας πέντε δήμους της Αθήνας (Αθηναίων, Ν. Ιωνίας, Ν. Ηρακλείου, Αμαρουσίου, Κηφισιάς) . Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, στόχος είναι να δημιουργηθεί ενιαίο δίκτυο ποδηλατοδρόμων στην Αττική “κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα”. Το ακούμε συνεχώς: η Αττική θα αποκτήσει επιτέλους ένα σύγχρονο δίκτυο ποδηλάτου που θα αλλάξει τις συνήθειες μετακίνησης, όπως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά και ο πρώην υπ. Περιβάλλοντος το 2020.
Ωστόσο, αυτή η αισιοδοξία σκοντάφτει σε μια οδυνηρή αντίφαση. Πώς ευαγγελίζονται “ευρωπαϊκά πρότυπα” οι ίδιοι φορείς, όταν ο μοναδικός μεγάλος ποδηλατόδρομος που ήδη υπάρχει στην Αθήνα έχει αφεθεί σε απαράδεκτη κατάσταση; Είναι τουλάχιστον οξύμωρο να σχεδιάζονται νέες λαμπερές διαδρομές ποδηλάτου, τη στιγμή που οι υπάρχουσες είναι ημιτελείς, επικίνδυνες και αποτρεπτικές για τους χρήστες. Η ασυνέπεια αυτή στον σχεδιασμό των ποδηλατικών υποδομών δεν περνά απαρατήρητη από τους πολίτες και τα μέσα ενημέρωσης. Όπως χαρακτηριστικά σχολίασε δημοσίευμα για την επικίνδυνη διάβαση στην Καλλιθέα, «τα έργα έμειναν στη μέση, το φανάρι δεν μπήκε ποτέ. Γιατί τέτοια ολιγωρία; Πότε θα κινητοποιηθούν ο Δήμος, η Περιφέρεια και όσοι είναι αρμόδιοι; Μήπως – ως συνήθως – μετά από ένα σοβαρό τροχαίο;» Δυστυχώς, όλα όσα έχουν συμβεί μέχρι τώρα αποτυπώνουν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο πώς αντιμετωπίζονται τα έργα για το ποδήλατο από Δήμους, Περιφέρειες και Υπουργεία.
Πρώτα η συντήρηση και η ασφάλεια, μετά οι επεκτάσεις
Η κατάσταση αυτή αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη αναθεώρησης προτεραιοτήτων από πλευράς των αρμοδίων αρχών. Πριν προχωρήσουν σε οποιοδήποτε νέο μεγαλεπήβολο σχέδιο, οφείλουν να εξασφαλίσουν ότι οι υφιστάμενες ποδηλατικές διαδρομές συντηρούνται σωστά και πληρούν τις προϋποθέσεις ασφάλειας. Δεν έχει κανένα νόημα να προστεθούν δεκάδες νέα χιλιόμετρα ποδηλατοδρόμων, όταν το βασικό κομμάτι του δικτύου – που θα συνδεθεί μάλιστα με τον νέο Βόρειο Άξονα – παραμένει κουτσουρεμένο και επικίνδυνο  . Είναι χαρακτηριστικό ότι ο νότιος αυτός ποδηλατόδρομος ολοκληρώθηκε ήδη από το 2015, αλλά βασικές του υποδομές (όπως τα φανάρια στις διασταυρώσεις) δεν τοποθετήθηκαν ποτέ τότε, με αποτέλεσμα να περνούν τα χρόνια και οι κίνδυνοι να παραμένουν. Το ότι ακόμη και το 2017 χρειαζόταν να αναρωτιούνται οι χρήστες «γιατί τα φανάρια δεν τοποθετήθηκαν ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση του ποδηλατόδρομου;» δείχνει πόσο προβληματικός ήταν εξαρχής ο σχεδιασμός.
Προτεραιοποίηση της συντήρησης σημαίνει: να ολοκληρωθούν επιτέλους οι ημιτελείς παρεμβάσεις (π.χ. να λειτουργήσουν οι φωτεινοί σηματοδότες όπου απαιτείται), να διορθωθούν οι κακοτεχνίες (ανώμαλες ράμπες, στενώματα, φθορές στο οδόστρωμα) και να μπουν οι κατάλληλες σημάνσεις. Σημαίνει επίσης να εξασφαλιστεί συνεχής επίβλεψη και καθαρισμός των ποδηλατοδρόμων – διότι εγκατάλειψη δεν είναι μόνο η έλλειψη φαναριών, αλλά και τα σπασμένα πλακάκια, τα σκουπίδια ή τα κλαδιά δέντρων που εμποδίζουν τη διαδρομή. Εάν οι τρέχουσες υποδομές γίνουν πλήρως λειτουργικές και ασφαλείς, θα κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στο ποδήλατο και θα δημιουργηθεί στέρεη βάση πάνω στην οποία οι νέες επεκτάσεις θα έχουν πραγματικό αντίκτυπο. Αντιθέτως, η συνέχιση της σημερινής πρακτικής – όπου ένα έργο εξαγγέλλεται, εγκαινιάζεται και μετά αφήνεται στην τύχη του – υπονομεύει την αξιοπιστία κάθε νέας εξαγγελίας.
Η αντίθεση ανάμεσα σε εξαγγελίες και πράξη στην Αττική γίνεται πιο έντονη αν συγκρίνουμε με παραδείγματα πόλεων του εξωτερικού. Σε χώρες όπου το ποδήλατο αντιμετωπίζεται σοβαρά ως μέσο μετακίνησης, οι υποδομές δεν μένουν στο έλεος του χρόνου – αντιθέτως, διατηρούνται και αναβαθμίζονται συνεχώς. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των ολλανδικών πόλεων: όλες οι μεγάλες πόλεις στην Ολλανδία έχουν χαρακτηρίσει τους ποδηλατοδρόμους ως τμήμα του δημόσιου οδικού χώρου και έχουν αναλάβει την συστηματική συντήρηση και βελτίωση του ποδηλατικού δικτύου τους. Εκεί, οι δημοτικές αρχές θεωρούν υποχρέωσή τους να ελέγχουν τακτικά τους ποδηλατόδρομους, να επισκευάζουν φθορές και να τους προσαρμόζουν σταδιακά στα νέα δεδομένα. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ολλανδία, όπου το ποδήλατο χρησιμοποιείται μαζικά, ακόμα και οι παλαιότερες ποδηλατικές διαδρομές υποβάλλονται σε ανακατασκευή όταν δεν πληρούν πλέον τα σύγχρονα πρότυπα ή όταν ο φόρτος κυκλοφορίας αυξηθεί πέρα από τις αρχικές προβλέψεις. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ότι το δίκτυο παραμένει ασφαλές, άνετο και αποτελεσματικό, ενώ ταυτόχρονα σχεδιάζονται νέες υποδομές όπου πράγματι χρειάζονται.
Παρόμοια εικόνα συναντά κανείς και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις με ανεπτυγμένη ποδηλατική κουλτούρα: στην Κοπεγχάγη, το Βερολίνο, τη Βιέννη ή τη Βαρκελώνη, οι ποδηλατόδρομοι δεν εγκαταλείπονται μετά την κατασκευή τους, αλλά αποτελούν ζωντανό κομμάτι του αστικού ιστού που βελτιώνεται διαρκώς. Αυτό σημαίνει ότι όταν εντοπίζεται πρόβλημα (π.χ. κακή διαγράμμιση, επικίνδυνη διασταύρωση, φθορά στο οδόστρωμα), οι τοπικές αρχές επεμβαίνουν άμεσα. Δεν περιμένουν έξι ή επτά χρόνια για να τοποθετήσουν ένα φανάρι σε μια επικίνδυνη διάβαση – γιατί γνωρίζουν ότι τέτοιες καθυστερήσεις μπορεί να κοστίσουν ζωές. Αντιθέτως, μεριμνούν ώστε οι ποδηλάτες να έχουν προτεραιότητα όπου χρειάζεται, με ξεχωριστά σήματα κυκλοφορίας, διαγραμμίσεις και άλλα μέτρα που κάνουν το ποδήλατο πραγματικά ισότιμο μέσο μετακίνησης στις πόλεις τους.
Η κατάσταση του ποδηλατοδρόμου Γκάζι – Φάληρο λειτουργεί ως καθρέφτης για το πώς αντιμετωπίζουμε το ποδήλατο στην Αττική. Από τη μια πλευρά, μεγάλα σχέδια και δηλώσεις, από την άλλη, στοιχειώδεις ελλείψεις και εγκατάλειψη. Αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να συνεχιστεί αν θέλουμε πραγματικά να δούμε περισσότερους πολίτες να αφήνουν το αυτοκίνητο και να ανεβαίνουν στο ποδήλατο. Οι αρμόδιες αρχές – Περιφέρεια, Δήμοι, Υπουργεία – οφείλουν να δείξουν συνέπεια μεταξύ λόγων και πράξεων.
Πριν εγκαινιάσουν τον νέο Βόρειο Ποδηλατικό Άξονα με κορδέλες και μεγάλα λόγια, ας φροντίσουν να ολοκληρώσουν και να αναβαθμίσουν τον υπάρχοντα ποδηλατόδρομο. Ας αποδείξουν έμπρακτα ότι αντιλαμβάνονται τη σημασία της συντήρησης και της οδικής ασφάλειας. Ένα δίκτυο ποδηλάτου είναι τόσο δυνατό όσο ο πιο αδύναμος κρίκος του – και αυτή τη στιγμή, ο «κρίκος» της Καλλιθέας είναι επιεικώς απαράδεκτος.
Οι ποδηλάτες της πόλης – και όλοι όσοι θα ήθελαν να γίνουν ποδηλάτες – αξίζουν καλύτερα. Αξίζουν υποδομές που να λειτουργούν, όχι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Εάν η Αττική φιλοδοξεί να αποκτήσει μια σύγχρονη ποδηλατική ταυτότητα, πρέπει πρώτα να διορθώσουν τις αστοχίες του παρελθόντος. Μόνο έτσι οι νέοι ποδηλατικοί άξονες θα έχουν ουσία και θα “κουμπώσουν” αρμονικά με ένα ασφαλές, αξιόπιστο υπάρχον δίκτυο.
Σε διαφορετική περίπτωση, φοβάμαι πως ο «φαύλος κύκλος» θα διαιωνίζεται: έργα που εξαγγέλλονται για το θεαθήναι, εγκαταλείπονται στη μοίρα τους και απαξιώνονται, και ύστερα νέες εξαγγελίες που πατούν πάνω σε μια ήδη κλονισμένη εμπιστοσύνη. Ήρθε η ώρα για δράση και συνέπεια – για να μη μείνει ο ποδηλατόδρομος Γκάζι – Φάληρο ένα μνημείο εγκατάλειψης, αλλά να αποτελέσει τον θεμέλιο λίθο ενός πραγματικά βιώσιμου και ασφαλούς ποδηλατικού δικτύου στην Αττική. Οι ποδηλάτες (και εν δυνάμει ποδηλάτες) περιμένουν και διεκδικούν το αυτονόητο: ποδηλατόδρομους που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια, σήμερα – όχι σε ένα αβέβαιο μέλλον.
Η ανάπτυξη του ποδηλάτου δεν θα έρθει με ευχολόγια και αποσπασματικά νέα έργα, αλλά με σοβαρό στρατηγικό σχέδιο που θα δίνει προτεραιότητα στην συντήρηση, την ολοκλήρωση και την αναβάθμιση των υποδομών που ήδη υπάρχουν. Μόνο τότε θα έχουν αξία οι νέοι ποδηλατικοί άξονες και μόνο τότε η Αττική θα μπορέσει πραγματικά να γίνει φιλική στο ποδήλατο, αντί να αναπαράγει αντιφάσεις και επικίνδυνες παραλείψεις.
