Για το πώς πρέπει να καθορίζεται ο κατώτατος μισθός και τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας μιλά ο Σπύρος Μήτσουρας, δικηγόρος εργατικού δικαίου στην ηλεκτρονική εφημερίδα «Attica Times» και την Οικονομική Αναλύτρια Δάφνη Γρηγοριάδη.
Τι προβλέπει ο Νόμος για τον καθορισμό του κατωτάτου μισθού στην Ελλάδα;
Για να γίνει αντιληπτό τι προβλέπεται από τη Νομοθεσία σε επίπεδο κανόνων δικαίου τυπικής ισχύος ουσιαστικού ή τυπικού νόμου πρέπει να αναφέρουμε τι προβλέπει το Ελληνικό Σύνταγμα για τον τρόπο καθορισμού του κατώτατου νόμιμου μισθού στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το άρ. 22 παρ. 2 του Συντάγματος «Mε νόμο καθορίζονται οι γενικοί όροι εργασίας, που συμπληρώνονται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας συναπτόμενες με ελεύθερες διαπραγματεύσεις και, αν αυτές αποτύχουν, με τους κανόνες που θέτει η διαιτησία». Αυτή η διάταξη του Συντάγματος, με τυπική ισχύ υπεράνω κάθε νόμου, ορίζει ότι με «νόμο» καθορίζονται μόνον οι γενικοί όροι εργασίας, δηλαδή το γενικό και ελάχιστο πλαίσιο της παροχής εργασίας, όπως το ανώτατο εβδομαδιαίο και ημερήσιο ωράριο εργασίας, οι διατάξεις για τους κανόνες υγείας και ασφάλειας στην εργασία, οι κανόνες που διέπουν τις απολύσεις κλπ. Ο καθορισμός του κατωτάτου νόμιμου μισθού του ιδιωτικού τομέα, αποτελεί τον σκληρό πυρήνα του ελάχιστου περιεχομένου που δύνανται να έχουν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, οι οποίες συνάπτονται μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων είτε σε επίπεδο επιχείρησης, είτε κλάδου της οικονομίας είτε, σε κορυφαίο επίπεδο, μεταξύ της ΓΣΕΕ και των Εργοδοτικών Οργανώσεων. Παραδοσιακά, στην Ελλάδα, από τη μεταπολίτευση και μετά ο κατώτατος νόμιμος μισθός των εργαζομένων όλης της χώρας καθοριζόταν κατόπιν διαπραγματεύσεων μεταξύ της ΓΣΕΕ και των Εργοδοτικών Οργανώσεων. Η διαδικασία αυτή ήταν και είναι σύμφωνη με τον καθορισμό του κατώτατου νόμιμου μισθού, όπως ως διαδικασία προβλέπεται και προστατεύεται από το Σύνταγμα.
Από την είσοδο της Ελλάδας στο σύστημα χρηματοπιστωτικής στήριξης και τα μνημόνια, το Κράτος, στην απόπειρά του να ελέγξει σε κεντρικό επίπεδο την οικονομία, άδραξε την ευκαιρία και έκανε την επιλογή ο κατώτατος νόμιμος μισθός του ιδιωτικού τομέα να ορίζεται από τον Υπουργό Εργασίας.
Μετά την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια, με το νέο Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου και ειδικά για τα έτη 2025, 2026 και 2027 έχει συσταθεί μια Επιστημονική Επιτροπή και μια Επιτροπή Διαβούλευσης, με συμμετοχή κοινωνικών εταίρων και ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι εισηγούνται στον Υπουργό Εργασίας και τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας τα πορίσματα της διαβούλευσής τους και εν τέλει οι ανωτέρω συναρμόδιοι Υπουργοί εκδίδουν Κοινή Υπουργική Απόφαση που ορίζει τον νέο κατώτατο νόμιμο μισθό, αφού λάβουν έγκριση για αυτή από την Κυβέρνηση.
Ποιος είναι ο ρόλος της κυβέρνησης και των κοινωνικών εταίρων στη διαδικασία αυτή;
Όπως προκύπτει από το ανωτέρω σύστημα καθορισμού κατώτατου νόμιμου μισθού, οι μεν κοινωνικοί εταίροι, εργαζόμενοι και εργοδότες, αντί να διαπραγματεύονται απ’ ευθείας μεταξύ τους και το σημείο ισορροπίας της διαπραγμάτευσης να αποτελέσει έναν κοινωνικά συμφωνημένο κατώτατο μισθό μεταξύ των άμεσα ενδιαφερομένων, δυστυχώς ακόμη και σήμερα, αρκετά χρόνια μετά την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια, οι κοινωνικοί εταίροι απλά εισηγούνται το ύψος του μισθού, το οποίο, τελικά και κυριαρχικά, αποφασίζει η Κυβέρνηση.
Θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζεται ο κατώτατος μισθός; Θα ήταν προτιμότερο να επανέλθει το σύστημα συναπόφασης μεταξύ κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων;
Είναι ξεκάθαρο ότι η άμεση και αναγκαστική ρύθμιση του κατώτατου νόμιμου μισθού, κυριαρχικά, από την Κυβέρνηση αντιστρατεύεται ευθέως, πέραν του συστήματος που προβλέπει και προστατεύει το Σύνταγμα, αντιστρατεύεται και το σύστημα της ελεύθερης ιδιωτικής οικονομίας. Και τούτο διότι αντί να ορίζει το Κράτος ποιος θα είναι ο κατώτατος νόμιμος μισθός, θα έπρεπε να έχουμε ήδη επανέλθει στο σύστημα της άμεσης διαπραγμάτευσης μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών, οι οποίοι είναι εκείνοι που θα καθορίσουν αφενός τα όρια των βιοποριστικών αναγκών και αφ’ ετέρου τις αντοχές της ιδιωτικής οικονομίας σε μισθολογικές παροχές και εν τέλει θα αποκρυσταλλώσουν τη συμφωνία τους, μέσω μιας Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, όπως συνέβαινε επί δεκαετίες. Ο χώρος της ιδιωτικής οικονομίας δεν μπορεί να ελέγχεται και να πατρονάρεται από καμία κρατική παρέμβαση.
Ενώ ο κατώτατος μισθός αυξάνεται, οι μέσοι μισθοί δεν ακολουθούν τον ίδιο ρυθμό.
Υπάρχουν νομικά κενά ή θεσμικά εμπόδια που εμποδίζουν μια πιο ισορροπημένη αύξηση των αποδοχών;
– Πρέπει να διευκρινίσουμε τα εξής: ο κατώτατος νόμιμος μισθός είναι ο ελάχιστος μισθός που το Κράτος (ή κατ’ ορθή θεώρηση οι κοινωνικοί εταίροι) ορίζει και ως μέγεθος είναι απόλυτα ελεγχόμενο και προσδιοριζόμενο. Ο κατώτατος νόμιμος μισθός είναι μια νομική έννοια. Ο μέσος μισθός είναι το αποτέλεσμα μιας κοινωνικής και εργασιακής παρατήρησης. Οι επιστήμονες των εργασιακών σχέσεων παρατηρούν και ελέγχουν ένα συγκεκριμένο κλάδο, μια επιχείρηση, έναν παραγωγικό τομέα ή ακόμη και όλη την ελληνική οικονομία και τελικά μέσω στατιστικής μεθόδου εξάγουν ένα συμπέρασμα: το «μέσο» μισθό. Ο μέσος μισθός είναι αρκετά υψηλότερος από τον κατώτατο νόμιμο και θα έλεγε κανείς ότι είναι ο μισθός που η «αγορά» προσφέρει για την αντίστοιχη εργασιακή θέση ή τα υπό έλεγχο εργασιακά, τυπικά και ουσιαστικά προσόντα του εργαζομένου.
Επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις ο μέσος μισθός είναι κατά πολύ υψηλότερος από τον κατώτερο νόμιμο μισθό, η διαμόρφωσή του εξαρτάται από την ελεύθερη βούληση του εργοδότη να προσφέρει ένα σύνολο μισθολογικών παροχών υψηλότερων από το ελάχιστο που ορίζει το Κράτος. Ως εκ τούτου, το μεν κατώτατο νόμιμο μισθό ορίζουν οι κοινωνικοί εταίροι ή εν προκειμένω το Κράτος, ως ένα ελάχιστο επίπεδο βιοποριστικής αντιπαροχής της εργασίας, το δε «μέσο» μισθό προσδιορίζουν, κατά την ανέλεγκτη νομικά, επιχειρηματική τους βούληση οι εργοδότες. Νομικό εμπόδιο ή κώλυμα, ως εκ τούτου, για την αύξηση του «μέσου μισθού», δεν υφίσταται. Αυτό που υφίσταται είναι οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες των ελληνικών επιχειρήσεων, αν τις δει κανείς μέσα στο παγκόσμιο επιχειρηματικό πεδίο, αλλά και οι ελλιπέστατες γνώσεις για το πεδίο της οικονομίας της εργασίας και οι φοβικές διαθέσεις των εκπροσώπων του ελληνικού κεφαλαίου να εμπιστευτούν τη διαδικασία αύξησης των μισθολογικών παροχών του προσωπικού που απασχολούν, ως μεθόδου άμεσης αύξησης της παραγωγικότητας.
Ποια είναι η σημερινή κατάσταση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι απαιτούνται θεσμικές παρεμβάσεις για την ενίσχυσή τους;
Από την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια και εντεύθεν, ο χώρος της εργασίας αρχίζει, δειλά δειλά, να βρίσκει το βηματισμό του, όσον αφορά τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Απέχουμε πολύ από την προ των μνημονίων εποχή, αλλά νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε συγκρατημένα αισιόδοξοι. Αυτό που θα πρέπει άμεσα θεσμικά να γίνει, αν θέλουμε να αφήσουμε τους κοινωνικούς εταίρους να αυτορρυθμίσουν το επίπεδο μισθών στην ιδιωτική οικονομία, είναι να αποδομήσουμε τελείως κάθε είδους κρατική παρέμβαση και ετεροπροσδιορισμό των μισθών από το Κράτος.
