Μετά από οκτώ δεκαετίες, το κληρονομικό δίκαιο στην Ελλάδα εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Οι αλλαγές που επεξεργάζεται το υπουργείο Δικαιοσύνης βρίσκονται στο τελικό στάδιο και αναμένεται να κατατεθούν στη Βουλή έως τον Σεπτέμβριο, αν και αρχικά είχε προβλεφθεί να ολοκληρωθούν έως τα τέλη Ιουνίου.
Η πρώτη μεγάλη καινοτομία αφορά την ψηφιοποίηση των διαθηκών μέσω της σύστασης «Μητρώου αδημοσίευτων διαθηκών». Η νέα αυτή ψηφιακή πλατφόρμα, υπό τη διαχείριση του Συμβολαιογραφικού Συλλόγου, θα καταγράφει κάθε είδους διαθήκη – ιδιόχειρη, μυστική ή δημόσια – χωρίς να αποκαλύπτεται το περιεχόμενό της. Οι συμβολαιογράφοι θα αναρτούν τις διαθήκες και μετά τον θάνατο του διαθέτη, θα δίδεται στους κληρονόμους ειδικός κωδικός για την άμεση δημοσίευση του περιεχομένου. Ο χρόνος δημοσίευσης θα μειωθεί εντυπωσιακά, από περίπου 300 ημέρες σε μόλις 7, με τα δικαστήρια να αποσυμφορούνται, καθώς τη διαδικασία θα αναλαμβάνουν αποκλειστικά οι συμβολαιογράφοι.
Παραμένει αποδεκτή η ιδιόγραφη διαθήκη, με βασική αλλαγή ότι θα κατατίθεται αποκλειστικά σε συμβολαιογράφο από τον ίδιο τον διαθέτη, αποκλείοντας οποιαδήποτε μεσολάβηση τρίτων. Σε περιπτώσεις που αναφέρονται «εξωτικοί» κληρονόμοι – δηλαδή πρόσωπα εκτός οικογενειακού κύκλου – θα απαιτείται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη για την επιβεβαίωση της γνησιότητας.
Σημαντική τομή αποτελεί η εξίσωση των δικαιωμάτων του επιζώντος συντρόφου σε σύμφωνο συμβίωσης με αυτά του/της συζύγου σε περίπτωση απουσίας διαθήκης. Η εξίσωση αυτή δεν θα θίγει τα δικαιώματα των γονέων ούτε τη σειρά των υπόλοιπων κληρονόμων. Παράλληλα, εξετάζεται η αύξηση του ποσοστού που δικαιούται ο/η σύζυγος ή σύντροφος. Ωστόσο, εάν πριν τον θάνατο είχε ξεκινήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο ή έχει λυθεί το σύμφωνο συμβίωσης, ο επιζών δεν θα κληρονομεί.
Συζητείται επίσης η θέση όσων βρίσκονται σε ελεύθερη σχέση χωρίς νομική κατοχύρωση. Προτείνεται να προβλεφθεί δικαίωμα προσωρινής χρήσης της οικοσκευής ή της κοινής κατοικίας, χωρίς όμως πλήρη κληρονομικά δικαιώματα.
Ανάμεσα στις πιο καινοτόμες προβλέψεις βρίσκεται η εισαγωγή των κληρονομικών συμβάσεων, δηλαδή δεσμευτικών συμφωνιών μεταξύ του διαθέτη και των μελλοντικών κληρονόμων, στις οποίες καθορίζονται εκ των προτέρων οι όροι διανομής της περιουσίας. Αυτό το μέτρο, ήδη διαδεδομένο στο εξωτερικό, αναμένεται να μειώσει τις δικαστικές αντιδικίες και να ενισχύσει τη σαφήνεια στην εκτέλεση της τελευταίας βούλησης.
Οι κληρονομικές συμβάσεις θα καταρτίζονται και θα ανακαλούνται αποκλειστικά με συμβολαιογραφικό έγγραφο, διασφαλίζοντας έτσι τη νομιμότητα της διαδικασίας. Εξετάζεται, επιπλέον, η ελεύθερη διάθεση άυλων περιουσιακών στοιχείων, όπως πνευματικά δικαιώματα και εμπορικά σήματα, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία για επιχειρηματικές δραστηριότητες και ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία.
