Του Κίμωνα Λογοθέτη,
Με την υπογραφή Κυρανάκη, η Αθήνα αποχαιρετά ένα ιστορικό μέσο μεταφοράς – Ποιοι λόγοι οδήγησαν στη μεγάλη απόφαση
Η εικόνα των εναέριων καλωδίων να χαράζουν τον αττικό ουρανό, συνοδευόμενη από το γνώριμο βουητό του ηλεκτρικού τρόλεϊ, σύντομα θα ανήκει στο παρελθόν. Έπειτα από σχεδόν τρεις γενιές στους δρόμους της πρωτεύουσας, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών ανακοίνωσε το οριστικό τέλος των τρόλεϊ, σε μία από τις πιο σαρωτικές αλλαγές στο συγκοινωνιακό τοπίο των τελευταίων δεκαετιών.
Η πρωτοβουλία φέρει τη σφραγίδα του αναπληρωτή υπουργού Κωνσταντίνου Κυρανάκη, ο οποίος επιλέγει να δώσει ένα τελεσίγραφο σε ένα μέσο που πλέον δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της σύγχρονης μητρόπολης, ούτε σε επιχειρησιακό ούτε σε αισθητικό επίπεδο.
Από το αστικό φόντο των ’50s στο τέλμα του σήμερα
Το τρόλεϊ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στους δρόμους της Αθήνας το 1953, σε μια εποχή που η πόλη εκσυγχρονιζόταν με ρυθμούς αντιφατικούς: αναζητώντας πρόοδο, μα με αναφορές σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες άλλων εποχών. Σταδιακά αντικατέστησε τα τραμ και έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής: από την Πατησίων μέχρι την Πλατεία Κοραή, από τα Πατήσια ως τον Πειραιά, τα τρόλεϊ έπλεξαν το δίκτυο της καθημερινής αστικής εμπειρίας.
Ωστόσο, από τη δεκαετία του 2000 και μετά, το μέσο έμοιαζε όλο και περισσότερο με σκιά του εαυτού του. Η είσοδος του μετρό και η σταδιακή ενίσχυση των λεωφορείων έθεσαν σε δεύτερο πλάνο τα κιτρινοπράσινα ηλεκτροκίνητα οχήματα, που σήμερα αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της πόλης.
Μαθηματικά παρακμής: Το τρόλεϊ ως πρόβλημα
Τα νούμερα είναι αμείλικτα. Πάνω από 120 τρόλεϊ έχουν ξεπεράσει τα 20 χρόνια ζωής, με ορισμένα να κυκλοφορούν από το 1999. Η συντήρησή τους κοστίζει ακριβά – σχεδόν 4 ευρώ ανά οχηματοχιλιόμετρο – και η αξιοποίησή τους είναι απογοητευτική: λιγότερο από το 60% βρίσκεται σε λειτουργία τις ώρες αιχμής. Οι υπόλοιπες μονάδες παραμένουν ακινητοποιημένες, περιμένοντας ανταλλακτικά που έχουν πάψει να κυκλοφορούν.
Οι στατιστικές είναι αποκαρδιωτικές: μόλις το 13% της ζήτησης μετακινήσεων καλύπτεται από τρόλεϊ, ενώ το μέσο αναμονής εκτροχιάζεται καθημερινά από το προβλεπόμενο πρόγραμμα. Ο μέσος οδηγός τρόλεϊ εκτελεί λιγότερα από τα μισά χιλιόμετρα ετησίως σε σύγκριση με τους συναδέλφους του στα λεωφορεία, ενώ και η ταχύτητα μετακίνησης είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη.
Το υπουργείο διαβάζει το μέλλον – χωρίς καλώδια
Η επιλογή να καταργηθεί το δίκτυο των τρόλεϊ δεν είναι αποσπασματική. Εντάσσεται σε ένα συνολικό σχέδιο μετασχηματισμού των μεταφορών με επίκεντρο την ψηφιοποίηση, την ηλεκτροκίνηση νέας γενιάς και την απελευθέρωση του δημόσιου χώρου. Το ξήλωμα των καλωδίων δεν είναι απλώς τεχνική διαδικασία: είναι μια πράξη ουσιαστικής αστικής απελευθέρωσης.
Οραματικός στόχος είναι μια πόλη με λιγότερα οπτικά εμπόδια, καλύτερο φωτισμό, καθαρές προσόψεις και πιο ευέλικτα μέσα μετακίνησης. Σημεία όπως η Φωκίωνος Νέγρη, η Λεωφόρος Αλεξάνδρας ή η Καλλιθέα, για πρώτη φορά μετά από 70 χρόνια, θα ανακτήσουν τον ουρανό τους.
Κοιτώντας την Ευρώπη… διαφορετικά
Στο δημόσιο διάλογο, κάποιοι υπενθυμίζουν ότι πόλεις όπως η Βουδαπέστη, η Λυών ή το Σαν Φρανσίσκο συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τρόλεϊ. Αυτό που δεν λέγεται συχνά είναι ότι πρόκειται για υπερσύγχρονα οχήματα IMC, με ενσωματωμένες μπαταρίες, αυτονομία εκτός καλωδίων και προηγμένα συστήματα διαχείρισης. Σε άλλες πόλεις –όπως η Πράγα– τα τρόλεϊ διατηρούνται μόνο για συμβολικούς ή τουριστικούς λόγους.
Στην Αθήνα, καμία τέτοια τεχνολογική αναβάθμιση δεν πραγματοποιήθηκε την τελευταία δεκαετία. Αντίθετα, η ανανέωση παραπέμφθηκε επ’ αόριστον και το μέσο έμεινε στάσιμο, κοστίζοντας και αποδίδοντας όλο και λιγότερα.
Απόφαση με πολιτικό βάθος
Η επιλογή Κυρανάκη δεν είναι τεχνοκρατική. Είναι πολιτική. Αντί να διορθώσει ένα μέσο που δεν έχει πια μέλλον, επέλεξε να χτίσει ένα νέο μοντέλο κινητικότητας με βάση τις πραγματικές ανάγκες. Το τρόλεϊ δεν αποσύρεται ως «αχρείαστο», αλλά ως μέρος ενός σχεδιασμού που το έχει ξεπεράσει.
Η μεταρρύθμιση αυτή συνοδεύεται από αναδιάρθρωση δρομολογίων, νέες ηλεκτροκίνητες μονάδες λεωφορείων, ψηφιακές υπηρεσίες και καθολική ανανέωση του στόλου. Είναι μια επανεκκίνηση στις μεταφορές – όχι στο χαρτί, αλλά στους δρόμους.
Το τέλος μιας εποχής, η αρχή μιας άλλης
Για τους ρομαντικούς, τα τρόλεϊ ήταν κάτι περισσότερο από οχήματα: ήταν αναμνήσεις, ήχοι, εικόνες μιας πόλης που μεγάλωνε όπως και οι κάτοικοί της. Η κατάργησή τους αφήνει ένα συναισθηματικό κενό
