Της Μαριάννας Γεωργαντή
«Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού», λέγαν οι παλιοί. Παρ όλα αυτά στην περίπτωση της Χαμάς η επιβεβαίωση της φράσης είναι αμφίρροπη. Ο Νετανιάχου μπορεί να είναι αποφασισμένος να το φτάσει στο τέρμα, μα στην τρομοκρατία που είναι ο τερματισμός; Υπάρχει άραγε;
Το ερώτημα αν η Χαμάς μπορεί να εξαλειφθεί δεν είναι μόνο θέμα στρατιωτικής στρατηγικής, αλλά και ζήτημα πολιτικής, κοινωνικής και ιστορικής πολυπλοκότητας. Στην απόλυτη έννοια, η απάντηση είναι: μάλλον όχι. Αυτό διότι η Χαμάς δεν είναι απλώς μια ένοπλη οργάνωση που μπορεί να διαλυθεί με τη βία είναι επίσης πολιτικό και κοινωνικό κίνημα που είναι βαθιά ριζωμένο στην καθημερινή ζωή της Λωρίδας της Γάζας.
Η ανθεκτικότητα της Χαμάς βασίζεται σε τρεις αλληλένδετες πραγματικότητες: τον πολυδιάστατο ρόλο της στην κοινωνία, τις βαθιές και μακροχρόνιες αιτίες που τροφοδοτούν την υποστήριξή της και την αποδεδειγμένη ικανότητά της να προσαρμόζεται μετά από μεγάλες ήττες. Ακόμη κι αν η στρατιωτική της πτέρυγα καταστραφεί, η πολιτική ιδεολογία και τα δίκτυα υποστήριξης μπορούν να επιβιώσουν υπόγεια ή να επανεμφανιστούν με άλλο όνομα.
Η Χαμάς λειτουργεί ταυτόχρονα ως στρατιωτική δύναμη, πολιτικό κόμμα και πάροχος κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτό θυμίζει τη δομή άλλων ανθεκτικών κινημάτων όπως οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και ο IRA στη Βόρεια Ιρλανδία. Ένας τέτοιος πολυδιάστατος ρόλος ενισχύει τους δεσμούς με την κοινότητα και δημιουργεί μορφή νομιμοποίησης που ξεπερνά την ένοπλη αντιπαράθεση.
Οι Ταλιμπάν, για παράδειγμα, λειτούργησαν ως αντάρτικο ενώ διατηρούσαν παράλληλη διακυβέρνηση και δικαστικό σύστημα, καταφέρνοντας τελικά να επανακτήσουν τον έλεγχο του Αφγανιστάν το 2021. Ο IRA συνδύασε παραστρατιωτικές επιχειρήσεις με πολιτική συμμετοχή μέσω του Sinn Féin, εξελισσόμενος από ένοπλο αγώνα σε εκλογική επιρροή. Η Χαμάς παίζει παρόμοιο ρόλο στη Γάζα διαχειρίζεται υπουργεία, αστυνόμευση, προγράμματα πρόνοιας και εκπαίδευσης, ενώ διατηρεί και ένοπλη πτέρυγα.
Κινήματα όπως η Χαμάς αντέχουν επειδή τροφοδοτούνται από επίμονα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα.Για τη Χαμάς, αυτά περιλαμβάνουν την κατοχή, τον αποκλεισμό, τη φτώχεια, τις απώλειες από επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις και τον πολιτικό κατακερματισμό. Για τους Ταλιμπάν, τα αίτια ήταν η ξένη κατοχή, οι αποτυχίες διακυβέρνησης και η εγκατάλειψη της υπαίθρου. Ο IRA άντλησε δύναμη από θρησκευτικές διακρίσεις και άλυτα ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Το ISIS εκμεταλλεύτηκε την κατάρρευση κρατών, τις θρησκευτικές συγκρούσεις και την πολιτική καταστολή.
Χωρίς την επίλυση αυτών των βαθύτερων αιτίων, η απήχηση τέτοιων κινημάτων παραμένει.
Οργανώσεις που παρέχουν διακυβέρνηση και βασικές υπηρεσίες είναι δυσκολότερο να εκτοπιστούν. Η Χαμάς, όπως οι Ταλιμπάν και το ISIS, ασκεί πολλές κρατικές λειτουργίες στη Γάζα. Ο IRA, αν και ποτέ δεν κυβέρνησε επίσημα κράτος, προσέφερε προστασία και παράλληλα συστήματα δικαιοσύνης στις περιοχές επιρροής του.
Η παροχή υπηρεσιών σημαίνει ότι η εξάλειψη δεν είναι απλώς ζήτημα εξουδετέρωσης μαχητών, απαιτεί την αντικατάσταση των λειτουργιών που αυτοί καλύπτουν, αλλιώς το κενό μπορεί να ξαναγεμίσει από τους ίδιους.
Η Χαμάς, όπως και οι ιστορικοί της ομόλογοι, βασίζεται σε ποικίλες πηγές χρηματοδότησης περιφερειακή βοήθεια, φορολογία εντός της Γάζας, εμπόριο μέσω τούνελ, δωρεές από τη διασπορά και παράνομες δραστηριότητες. Οι Ταλιμπάν συντηρήθηκαν μέσω της οικονομίας του οπίου, φορολόγησης εμπορικών οδών και εξωτερικών δωρεών, ενώ ο IRA στηρίχθηκε σε δωρεές της διασποράς και λαθρεμπόριο. Το ISIS συνδύασε λαθρεμπόριο πετρελαίου, εκβιασμούς και διεθνή χρηματοδότηση.
Η διαφοροποίηση αυτή καθιστά δύσκολη την πλήρη διακοπή των πόρων, επιτρέποντας την επιβίωση ακόμη και υπό πίεση.
Η ιστορία δείχνει ότι η “ήττα” τέτοιων κινημάτων είναι συχνά προσωρινή: Οι Ταλιμπάν επανήλθαν στην εξουσία 20 χρόνια μετά την ανατροπή τους. Ο IRA μετατράπηκε σε πολιτική δύναμη, ενώ μικρότερες ομάδες συνέχισαν την ένοπλη δράση. Το ISIS πέρασε από τη δημιουργία κράτους σε αποκεντρωμένο αντάρτικο με διεθνή παραρτήματα. Η Χαμάς έχει επανειλημμένα ανασυγκροτηθεί μετά από ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις, χρησιμοποιώντας υπόγεια δίκτυα και εξωτερική στήριξη.
Η επανεμφάνιση μπορεί να συμβεί σε πολύ διαφορετικά χρονικά πλαίσια. Για τη Χαμάς, η ανάκαμψη από στρατιωτικές απώλειες μπορεί να γίνει μέσα σε μήνες ή λίγα χρόνια. Το ISIS ξεκίνησε επιθέσεις μέσα σε 1–3 χρόνια από την απώλεια του χαλιφάτου. Οι Ταλιμπάν χρειάστηκαν δύο δεκαετίες για να ανακαταλάβουν την Καμπούλ. Ο IRA έδρασε για δεκαετίες, με κύκλους ύφεσης και ανάκαμψης.
Η εξάλειψη της Χαμάς θα απαιτούσε πολύ περισσότερα από την αποδόμηση των στρατιωτικών και πολιτικών της δομών. Όπως δείχνουν οι πορείες των Ταλιμπάν, του IRA και του ISIS, κινήματα με βαθιές κοινωνικές ρίζες και ισχυρό ρόλο στις κοινότητες μπορούν να αντέξουν τις ήττες στο πεδίο και να επιβιώσουν ακόμη και σε περιόδους καταστολής.
Χωρίς την αντιμετώπιση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που τα συντηρούν, κάθε “νίκη” κατά της Χαμάς κινδυνεύει να είναι προσωρινή. Απουσία τέτοιων λύσεων, η ιστορία υποδεικνύει ότι η οργάνωση ή ένας ιδεολογικός της διάδοχος είναι πιθανό να επανεμφανιστεί.
