Του Σωτήρη Σκουλούδη
Η διεθνής κοινότητα καλωσόρισε την ιστορική συμφωνία μεταξύ των δύο άσπονδων εχθρών του Καυκάσου, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, με τον ίδιο τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να μεσολαβεί, και σε μπροστά στις κάμερες να βάζει τους ηγέτες των δύο χωρών να δίνουν τα χέρια.
Η συμφωνία αυτή πράγματι φαίνεται να διασφαλίζει για την ώρα την ειρήνη, έπειτα από τον ατυχή πρόσφατο πόλεμο για την Αρμενία, η οποία απώλεσε τα ιστορικά δικά της εδάφη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ). Στο πλαίσιο της συμφωνίας, οι δύο χώρες αποφάσισαν τη δημιουργία ενός σημαντικού διαμετακομιστικού διαδρόμου, που θα ονομαστεί «Διάδρομος Τραμπ για τη Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία». Ο διάδρομος αυτός θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την αυτόνομη δημοκρατία του Ναχιτσεβάν, η οποία συνορεύει με την Τουρκία, μέσω αρμενικού εδάφους.
Όπως ανακοινώθηκε επίσημα από τον Λευκό Οίκο, ο νέος διάδρομος θα «επιτρέπει την απρόσκοπτη συνδεσιμότητα μεταξύ των δύο χωρών, με σεβασμό στην κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα και τον λαό της Αρμενίας».
Για το Μπακού, ο διάδρομος σημαίνει άμεση χερσαία σύνδεση με το Ναχιτσεβάν, ενίσχυση δεσμών με την Τουρκία και εδραίωση των μεταπολεμικών κερδών μέσω «διπλωματίας υποδομών». Παράλληλα, ενισχύει τη θέση του Αζερμπαϊτζάν ως κομβικού κέντρου μεταφορών και logistics σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για το Γερεβάν, η συμφωνία προσφέρει ευκαιρίες ένταξης σε ευρύτερα εμπορικά δίκτυα, διαφοροποίηση της οικονομίας και προσέλκυση ξένων επενδύσεων, ενώ συμβάλλει στη σταδιακή ομαλοποίηση των σχέσεων με τους γείτονές του. Ο διάδρομος θα λειτουργεί βάσει της αρμενικής νομοθεσίας, ενώ οι ΗΠΑ θα μισθώσουν τη γη σε κοινοπραξία για την ανάπτυξη και διαχείρισή του.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά όμως και ποιοι είναι οι πραγματικοί νικητές; Δεδομένου ότι οι Αζέροι, με τις πλάτες της Τουρκίας, κέρδισαν τον πόλεμο, είναι δυνατόν να παραχωρούσαν κάτι στον ηττημένο, εάν δεν ήταν αυτό προς το απόλυτο συμφέρον τους;
Η πραγματικότητα και η real politik δυστυχώς δεν ευνοούν την ιστορική μας σύμμαχο -και μόνιμα αδικημένη από την τουρκική επεκτατικότητα και θηριωδία, Αρμενία.
Οι Attica Times ζήτησαν τη γνώμη του του οικονομολόγου Ανδρέα Τσιφτσιάν, ο οποίος είναι γνώστης της γεωπολιτικής κατάστασης της περιοχής. Μας ανέλυσε την πραγματικότητα πίσω από τις «γραμμές» και τις πανηγυρικές ανακοινώσεις, ενώ παράλληλα κρούει και τον κώδωνα του κινδύνου για τη λογική που λύνονται αυτού του τύπου οι συγκρούσεις, κατά την οποία το διεθνές δίκαιο -και το δίκαιο γενικότερα- πάνε… περίπατο, καθώς νόημα έχει μόνο η ισχύς. Και η διάθεση επιβολής της.
Ακολουθεί η ανάλυση:
Με τη συμφωνία-μνημόνιο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, Οι ΗΠΑ εισχωρούν με τον πιο πανηγυρικό τρόπο στην καρδιά του Καυκάσου. Ο «διάδρομος Ζακενζούρ» γίνεται «Trump corridor» και ιδιωτικοποιείται. Με αυτόν τον «βελούδινο» τρόπο και χωρίς να φαίνεται παραχώρηση εδαφών της Αρμενίας στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά παραχώρηση χρήσης σε «ουδέτερη» ιδιωτική εταιρία για 99 χρόνια, το πρόβλημα της σύνδεσης Αζερμπαϊτζάν και Ναχιτσεβάν (εξκλάβιου του Αζερμπαϊτζάν μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας) επιλύεται.
Η συμφωνία επιβεβαιώνει τη δεινή θέση, στην οποία βρίσκεται η Αρμενία. Αναγκάζεται να υποκύπτει σε κάθε κακό, για να μην τη βρει το χειρότερο.
Το διεθνές δίκαιο δε σημαίνει τίποτα από μόνο του. Δικό σου είναι μόνο ό,τι μπορείς να υπερασπιστείς. Έχει νόημα και είναι απαραίτητο, μόνο σε συνδυασμό με ισχύ.
Ισχύς χωρίς διεθνές δίκαιο είναι η επιβολή του ισχυρότερου, ναι, αλλά και αντίστροφα, το διεθνές δίκαιο χωρίς ισχύ λειτουργεί ως πρόσχημα δικαίωσης της πολιτικής του ισχυρότερου και ουσιαστικά πριμοδοτεί την επιθετική πολιτική του αντιπάλου, οδηγώντας νομοτελειακά σε ειρηνευτικές συμφωνίες επώδυνων συμβιβασμών. Ως κέρδος τότε διαφημίζεται η «ειρήνη», όμως με αποδοχή όρων που αλλοιώνουν τη σημασία της.
Με απλά λόγια, όταν δε συνυπάρχουν και τα δύο ταυτόχρονα, κερδισμένος είναι πάντα ο ισχυρότερος. Η συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν το επιβεβαιώνει. Ο Τραμπ εκμεταλλεύτηκε το έλλειμμα ισχύος, δηλαδή την αδυναμία της Αρμενίας και την αποδυναμωμένη επιρροή της Ρωσίας.
Επιβεβαιώνεται επίσης, ότι όταν τουρκικός κόσμος πιέζει και απειλεί, κερδίζει. Και κερδίζει με προβολή σκληρής ισχύος, όχι με γλυκανάλατες ρητορικές περί διεθνούς δικαίου. Οι απειλές του «βγαίνουν» και άρα δεν υπάρχει και λόγος να τις εγκαταλείψει.
Στην εν λόγω συμφωνία εξαλείφονται οι έννοιες της αμοιβαιότητας και ισότητας.
Η παρουσία των ΗΠΑ δε δύναται να εκληφθεί ως «ουδέτερη εγγύηση», διότι η μεσολάβηση για τη δημιουργία του διαδρόμου ικανοποιεί τις απαιτήσεις μόνο της μιας πλευράς. Η Αρμενία δεν παίρνει κάτι. Το μόνο που παίρνει η Αρμενία είναι η μη επίθεση του Αζερμπαϊτζάν για τη βίαιη προσάρτηση του διαδρόμου.
Η έννοια της αμοιβαιότητας ωστόσο, θα απαιτούσε έναν διευρυμένο «διάδρομο Τραμπ», ο οποίος θα προεκτείνονταν και μέσα στο Αζερμπαϊτζάν, ώστε οι Αρμένιοι να μπορούν να έχουν ασφαλή πρόσβαση στη λεκάνη της Κασπίας για εμπόριο και αλιεία. Επίσης, τo Αζερμπαϊτζάν δεν παραχωρεί δικαίωμα περίκλειστου κράτους στην Αρμενία και η κυβέρνηση Πασινιάν χάνει μια μοναδική ευκαιρία να το απαιτήσει.
Επιπλέον, στο άρθρο XV τα δύο μέρη παραιτούνται από καταγγελίες, διαμαρτυρίες και αντιρρήσεις, καθώς και από την εμπλοκή τους σε διαδικασίες εναντίον του άλλου μέρους. Στο άρθρο IV γίνεται αναφορά στην υποχρέωση των μερών για αποχή από κάθε παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις του άλλου μέρους.
Ως τέτοια όμως θα μπορούσε να εκληφθεί η καταγγελία στη λειτουργία της δικαιοσύνης του Αζερμπαϊτζάν, για απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, όπου παραβιάζεται κάθε αρχή δικαίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ίδια προβληματική ισχύει και για την επιστροφή των προσφύγων στο Αρτσάχ. Οπότε η αρχή της ισότητας δεν κατοχυρώνεται επίσης, εφόσον για το Αζερμπαϊτζάν δεν υπάρχει το νομικό ή πολιτικό υπόβαθρο τέτοιων απαιτήσεων. Η αρμενική κυβέρνηση, συνεπώς, παραιτείται από μία βασική και συμβατική της υποχρέωση.
Για το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία, τα οικονομικά πλεονεκτήματα είναι πολλαπλά. Ο διάδρομος προσφέρει στο Αζερμπαϊτζάν τη δυνατότητα να συνδεθεί με την Ευρώπη, μέσω διέλευσης αγωγών, γραμμής οπτικών ινών, καλωδίωσης και ενεργειακής σύνδεσης, σιδηροδρομικής γραμμής και οδικού δικτύου. Την ίδια δυνατότητα προσφέρει και στην Τουρκία με αντίστροφη φορά, παρέχοντας πρόσβαση στην περιοχή των τουρκόφωνων και μουσουλμανικών, τουρανικών κρατών της κεντρικής Ασίας (Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν, Καζακστάν) και των Ουιγούρων της Κίνας, μια περιοχή όπου η Τουρκία εποφθαλμιά οικονομική και κατ’ επέκταση πολιτική επιρροή. Μια επιρροή, την οποία οι ΗΠΑ πολύ πιθανόν να μην της αρνηθούν, εφόσον μπορεί να χρησιμεύσει ως δαμόκλειος σπάθη στο μαλθακό υπογάστριο της εθνικής ασφάλειας της Ρωσίας.
Ωστόσο, η αναβάθμιση ή μη της Τουρκίας θα εξαρτηθεί τόσο από την αντίδραση της Ρωσίας, όσο και από τον ρόλο που θα της αναθέσουν ή θα της επιτρέψουν οι ΗΠΑ. Δε γνωρίζω αν υπάρχει συναίνεση από τον Πούτιν, στο πλαίσιο μιας νέας ανακατανομής ζωνών επιρροής. Ειδικά τότε, η θέση της Τουρκίας γίνεται δεινή.
Αν δε συμβαίνει όμως αυτό, τότε η Ρωσία έχει λόγους να ανησυχεί. «Αποκόπτεται» η πρόσβασή της στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Συρίας και του Ιράν. Η διέλευσή της προς τα εκεί προϋποθέτει τώρα τη σιωπηρή ανοχή ή οιονεί «άδεια» των Αμερικάνων. Ο Πούτιν ίσως αρχίσει να αντιλαμβάνεται τώρα, ότι για δυο σπιθαμές γης, μηδενικής στρατηγικής αξίας, στην Ουκρανία, έχασε δύο μαγαζιά γωνία. Τη Συρία και τώρα τον Καύκασο.
Του έδωσαν το μήλο και του πήραν το καφάσι.
Μεταξύ της αμερικανικής και ρωσικής πρότασης, τα δύο συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας, επέλεξαν, τελικά, τις ΗΠΑ. Απέρριψαν την πρόταση της Ρωσίας με εγγυήσεις και έλεγχο του «διαδρόμου» από τον ρωσικό στρατό. Αυτό από μόνο του καταδεικνύει περιορισμένη γεωστρατηγική επιρροή. Μία πολύ πιθανή αντίδραση της Ρωσίας, αν όχι η μόνη, είναι τώρα η ανατροπή του Πασινιάν με πραξικόπημα. Επιρροή όμως σημαίνει, ότι κάποιος θέλει να είναι μαζί μου. Το πραξικόπημα αντίθετα σημαίνει, επιβάλλομαι δια της βίας σε κάποιον που δε θέλει να είναι μαζί μου και, απλώς θα επιβεβαιώσει τη μειωμένη επιδραστικότητα της Ρωσίας. Δύο ρωσικές μηχανοκίνητες ταξιαρχίες κατοικοεδρεύουν στην Αρμενία, δήθεν για να την προστατεύουν. Στην πραγματικότητα είναι εκεί ως φόβητρο για να την ελέγχουν.
Το Ιράν ήδη αντιδρά με απειλές πολέμου και παρέμβασης προς ακύρωση της συμφωνίας. Ξαφνικά «συνορεύει» με τις ΗΠΑ, οι οποίες κάθονται πια στον σβέρκο του και εισχωρούν με επενδύσεις μέσα στην καρδιά μιας περιοχής, την οποία το Ιράν θεωρούσε υπό τον δικό του έλεγχο. Ο ρόλος του ως εμπορικός κόμβος μεταξύ Τουρκίας και Κεντρικής Ασίας απομειώνεται. Θυμίζω, ότι η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση και το Ιράν υπέγραψαν στην Αστανά του Καζακστάν συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, με στόχο τη διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και εργαζομένων μεταξύ του ευρασιατικού μπλοκ και της Τεχεράνης. Χωρίς την επαφή με την Αρμενία, (κράτος-μέλος της Ένωσης), το Ιράν χάνει το προβάδισμα και όφελος, με το οποίο λογάριαζε.
Το Ιράν (εκτός από τη Ρωσία) ήταν ο πιο σημαντικός σύμμαχος της Αρμενίας στην περιοχή. Αυτή ακριβώς τη συμμαχία με την «αυτοκρατορία του κακού» πλήρωσε η Αρμενία και στον πόλεμο του Αρτσάχ. Το ρίσκο του Πασινιάν είναι τεράστιο και τα «παίζει» όλα για όλα. Αν απολέσει δύο σημαντικούς συμμάχους της, τότε η Αρμενία θα βρεθεί στη μέγγενη δύο άσπονδων εχθρών.
Τέλος, για την Ελλάδα και την Κύπρο, η σημασία της συμφωνίας χρειάζεται ξεχωριστή ανάλυση. Μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε να συμβεί αυτό που ήδη ξεκινά και συμβαίνει κάπου αλλού και μας αφορά.
Ο Τραμπ βλέπει τη γεωπολιτική ως μπίζνα. Η γεωστρατηγική δεν έχει για αυτόν αξία. Με το βλέμμα στο Αιγαίο, οι «λύσεις» στο τραπέζι είναι ό,τι το μυαλό του Τραμπ αντιλαμβάνεται ως business και μπορεί να προϊδεάζουν και τη δική μας κατάληξη. Διεθνές Δίκαιο, ανθρώπινα δικαιώματα, πρόσφυγες, πολιτικοί κρατούμενοι και, τέτοια γραφικά, δε φαίνεται να συνιστούν βάση συζήτησης στην ατζέντα της «δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων» του προέδρου των ΗΠΑ.
