Το 1998, με τον Νόμο 2645, η Βουλή καθιέρωσε τη 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης για τη γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 (νέο ημερολόγιο), οι δυνάμεις του Κεμάλ, μετά την ήττα του ελληνικού στρατού και την υποχώρησή του, μπήκαν στη Σμύρνη. Τότε ξεκίνησαν οι σφαγές Αρμενίων και Ελλήνων από στρατιώτες, τσέτες και ντόπιους, μαζί με λεηλασίες περιουσιών. Την ίδια μέρα, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος παραδόθηκε από τον Νουρεντίν πασά στον τουρκικό όχλο, που τον οδήγησε σε μαρτυρικό θάνατο.
Οι μαζικές σφαγές συνεχίστηκαν, ενώ στις 13 Σεπτεμβρίου ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στην αρμένικη συνοικία της Σμύρνης, οργανωμένη και εκ προμελέτης από τους Τούρκους. Η φωτιά, που κράτησε πέντε μέρες, κατέστρεψε σχεδόν όλη την πόλη, με εξαίρεση τις μουσουλμανικές και εβραϊκές συνοικίες. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι περισσότεροι Έλληνες και Αρμένιοι κάτοικοι εγκατέλειψαν τη Σμύρνη με καράβια για την Ελλάδα, εκτός από τους άνδρες 18–45 ετών που στάλθηκαν σε τάγματα εργασίας στην Ανατολία, όπου πολλοί πέθαναν από κακουχίες ή εκτελέστηκαν.
Η πυρπόληση της Σμύρνης – της πιο χαρακτηριστικής πόλης του μικρασιατικού ελληνισμού – αποτέλεσε το αποκορύφωμα της γενοκτονίας και συμβολικά το τέλος των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων της περιοχής, σηματοδοτώντας την αρχή της προσφυγιάς.
Τα τεκμήρια που διασώζονται δείχνουν μια ακόμα τραγική πτυχή: αυτή των αγνοουμένων. Πρόσφυγες που σώθηκαν αναζητούσαν τους δικούς τους χωρίς να ξέρουν αν ζούσαν ή είχαν χαθεί. Πολλές αιτήσεις έγιναν από γυναίκες, καθώς οι άνδρες είχαν εκτελεστεί ή κρατούνταν αιχμάλωτοι. Ο κατάλογος μόνο της κοινότητας Πέτρας Λέσβου αναφέρει 794 άτομα που αγνοούνταν.
Ο ξεριζωμός, η απώλεια της πατρίδας, των αγαπημένων προσώπων και της περιουσίας, οι δύσκολες συνθήκες εγκατάστασης στην Ελλάδα και η καχυποψία των γηγενών, γέννησαν στους πρόσφυγες συναισθήματα πίκρας, αδικίας και βαθύ τραύμα. Όπως γράφτηκε τότε: «Ως τρελλοί γυρίζομεν εις τους δρόμους προς αναζήτησιν αυτού».
Περισσότερα τεκμήρια για τη ζωή των ελληνορθοδόξων στη Μικρά Ασία, τη Μικρασιατική Εκστρατεία, τις σφαγές, την καταστροφή, την προσφυγιά και την αποκατάσταση των Μικρασιατών στην Ελλάδα παρουσιάζονται στην Ψηφιακή Πύλη Αρχείων για το 1922 των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
