Του Σωτήρη Σκουλούδη

Με τη φόρα της… «θερμής» συνάντησης που αποζητούσε από καιρό και την κατάφερε με τον Ντόναλντ Τραμπ, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν γυρνάει από τη Νέα Υόρκη με την προσδοκία σημαντικών συμφωνιών στον χαρτοφύλακά του αλλά και με επιπλέον όρεξη για… «εκμετάλλευση» αυτών που θεωρεί υπό τη δικαιοδοσία του… Ο ίδιος επέλεξε να το θέσει αυτό με την τουρκική ρήση «καζάν-καζάν», δηλαδή τη μοιρασιά, μόνο που χρειάζονται πολύ μεγάλη προσοχή για να γίνει αντιληπτό πως ακριβώς θεωρούν τη μοιρασιά δίκαιη οι γείτονες…

Κι αυτό διότι η στάση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περί καζάν-καζάν συνοδεύτηκε αυτή τη φορά από σκηνικό που αποκαλύπτει τη βαθύτερη αναμόχλευση της διπλωματικής σκακιέρας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ρητορική του Τούρκου προέδρου περί «αμοιβαίου οφέλους» δεν είναι, πλέον, μια απλή θέση επί χάρτου, αλλά ένα ευδιάκριτο διπλωματικό εργαλείο ώστε η Άγκυρα να τοποθετείται ενεργά και να διεκδικεί το δικό της κομμάτι στις μεγάλες ενεργειακές συμφωνίες και τα γεωπολιτικά παιχνίδια της περιοχής.

Η πρόσφατη επίκληση του «καζάν-καζάν» έρχεται σε μια στιγμή όπου η Τουρκία, διαμέσου της βελτίωσης των σχέσεων με την Αίγυπτο και της επανέναρξης κοινών στρατιωτικών ασκήσεων, επιχειρεί να προβάλλει ως δύναμη ειρήνευσης και ασφάλειας χωρίς να πάψει να προβάλλει την αποφασιστική της διεκδίκηση για τα κοιτάσματα της Μεσογείου. Αυτή η διπλωματική στρατηγική, με το φάσμα της συνεκμετάλλευσης, αποσκοπεί ωστόσο στην πίεση προς την Ελλάδα και τους λοιπούς γείτονες ώστε να αποδεχτούν μία μορφή συνεταιρισμού στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, υπό το διαρκές δεδομένο ότι οτιδήποτε προκύπτει στην περιοχή δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την Τουρκία.

Άλλωστε, η ακύρωση της συνάντησης Ερντογάν-Μητσοτάκη στη Νέα Υόρκη ήρθε σαν μια αιφνιδιαστική αλλά όχι ανεξήγητη κίνηση. Αποτελεί σαφές μήνυμα δυσαρέσκειας και τακτικής πίεσης από την τουρκική πλευρά, που νιώθει ότι οι τελευταίες κινήσεις της Αθήνας στον τομέα των θαλάσσιων πάρκων και της ενεργειακής γεωπολιτικής δεν συμβαδίζουν με το «καζάν-καζάν» που θέλει να επιβάλει η Άγκυρα. Η Τουρκία εμφανίζεται ως παίκτης που δεν διστάζει να δημιουργήσει ανακατατάξεις και ακόμα να διαμορφώσει το σκηνικό μέσα από αιφνιδιασμούς και σκληρή γραμμή, όπως καταδεικνύει η πρόσφατη ακύρωση του ραντεβού της κορυφής.
Στην τελική ανάλ

υση, το «καζάν-καζάν» του Ερντογάν δεν είναι ένα απλό win-win ευρωπαϊκής λογικής, αλλά μια διακήρυξη που συνιστά απαιτητική πρόσκληση και μία διαρκή υπενθύμιση προς όλες τις πλευρές: «Ή θα πάρει η Τουρκία το μερίδιό της, ή δεν θα πάρει κανείς». Αυτή ακριβώς η διπλωματική γραμμή – το διαπραγματευτικό χαρτί συνδυασμένο με τη δύναμη των αιφνιδιασμών – καθορίζει τις εξελίξεις στην περιοχή το τελευταίο διάστημα…

Σταθακόπουλος: «Η Τουρκία μας βλέπει σαν την ύπανδρο γυνή»

Για το ζήτημα οι Attica Times συνομίλησαν με έναν άριστο γνώστη της τουρκικής νοοτροπίας και των γεωπολιτικών εξελίξεων, τον γνωστό διεθνολόγο-νομικό και οθωμανολόγο, Δημήτρη Σταθακόπουλο.

Η ανάλυση του Δημήτρη Σταθακόπουλου για το τι πραγματικά σημαίνει το «καζάν-καζάν» στην τουρκική πολιτική σκέψη πηγαίνει πολύ βαθύτερα από μια απλή ρητορική περί αμοιβαίου οφέλους. Όπως τονίζει, στην τουρκική κουλτούρα, το «κερδίζω-κερδίζεις» δεν λειτουργεί με όρους ισότιμης μοιρασιάς, όπως το αντιλαμβάνεται ο μέσος δυτικός πολίτης. Η τουρκική πλευρά προσεγγίζει το θέμα με όρους ισχύος, ιστορικής κληρονομιάς και, κυρίως, με το βλέμμα στο πώς μπορούν να διατηρήσουν ή να ενισχύσουν τη γεωπολιτική και οικονομική επιρροή τους στην περιοχή.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η ερμηνεία του «καζάν-καζάν» βασίζεται σε μια λογική αναλογικότητας που δεν είναι απαραίτητα δίκαιη, αλλά ακολουθεί την τουρκική αντίληψη περί δικαίου: οι μεγαλύτεροι παίρνουν το μεγαλύτερο κομμάτι επειδή έχουν τη δύναμη και τους πόρους να το διεκδικήσουν. Έτσι, η Τουρκία θεωρεί δεδομένο ότι για κάθε συμφωνία συνεκμετάλλευσης σε Αιγαίο ή Ανατολική Μεσόγειο, αυτή δικαιούται το 80% και η Ελλάδα το 20%—κι αυτό μόνο επειδή η πληθυσμιακή και γεωγραφική αναλογία το «επιβάλλει» κατά τη δική τους λογική.

«Η Τουρκία μας βλέπει σαν την ύπανδρο γυνή, και η ίδια να είναι ο ισχυρός σύζυγος. Δηλαδή η Ελλάδα θα πρέπει να ακούει την Τουρκία, να τη βλέπει σαν αφέντη», μας λέει χαρακτηριστικά.

Αυτή η λογική δεν περιορίζεται μόνο στο ζήτημα της ενέργειας. Διατρέχει όλο το πλέγμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, από τα θέματα Θράκης και Κύπρου μέχρι το αν η Ελλάδα θα πρέπει να ζητά την άδεια της Τουρκίας για κάθε σημαντική της απόφαση στην περιοχή -όπως είδαμε να συμβαίνει και με τα… θαλάσσια πάρκα. Ο διεθνολόγος, επισημαίνει ότι οι Τούρκοι εξακολουθούν να βλέπουν την Ελλάδα ως μια «επαρχία που αυτονομήθηκε», αλλά οφείλει να λαμβάνει υπόψη τα τουρκικά συμφέροντα σε κάθε περίσταση.

Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος παράλληλα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: ακόμα και αν κάποια στιγμή η Ελλάδα δεχτεί υποχωρήσεις στο όνομα της ηρεμίας και της μείωσης των εντάσεων, αυτό δεν σημαίνει ότι η Τουρκία θα μείνει ικανοποιημένη ή θα σταματήσει τις διεκδικήσεις. Αντίθετα, ίσως θεωρήσει κάθε υποχώρηση ως αδυναμία και ως ακόμη ένα βήμα προς την αναβάθμισή της σε «κυρίαρχο» της περιοχής, διεκδικώντας ακόμη περισσότερα σε βάθος χρόνου.

Τέλος, ο Δημήτρης Σταθακόπουλος δίνει διάσταση και στη μεγάλη γεωπολιτική στρατηγική της Τουρκίας: ο Ερντογάν όχι μόνο επιδιώκει να χτίσει την εικόνα του ως ηγέτης των μουσουλμάνων ή τον ρόλο της Άγκυρας ως κεντρικής δύναμης, αλλά και να φέρει τις ελληνοτουρκικές διαφορές σε καθαρά διμερές επίπεδο, υποβαθμίζοντας τη διεθνή τους διάσταση. Αυτό, πρακτικά, ευνοεί την τουρκική τακτική, καθώς τους δίνει μεγαλύτερα περιθώρια επιβολής των δικών τους όρων, μετατρέποντας το «καζάν-καζάν» σε ένα εργαλείο που εξυπηρετεί κυρίως τις δικές τους βλέψεις και όχι τη σταθερότητα ή την αληθινή συνεργασία στην περιοχή.