Της Κορίνας Τριανταφύλλου
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες δημογραφικές προκλήσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Υπογεννητικότητα, γήρανση πληθυσμού και σημαντικές ανισότητες ανάμεσα στις περιφέρειες. Παρά την επίσημη συζήτηση για το δημογραφικό, πίσω από τους μέσους όρους κρύβεται μια πραγματικότητα ανησυχητική και διαφοροποιημένη γεωγραφικά.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 2024 καταγράφηκαν 68.467 γεννήσεις και 126.916 θάνατοι, με αποτέλεσμα αρνητικό φυσικό ισοζύγιο 58.449 ατόμων. Η Ελλάδα έχει πλέον μόνιμα αρνητικό φυσικό ισοζύγιο για πάνω από 20 χρόνια (δηλαδή πεθαίνουν περισσότεροι απ’ όσους γεννιούνται). Συνολικά, την περίοδο 2011–2024 σημειώθηκαν 510.000 περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις, οδηγώντας σε μείωση του πληθυσμού κατά περίπου 715.000 άτομα. Η μέση γονιμότητα έχει πέσει κάτω από 1,5 παιδί ανά γυναίκα, ενώ πολλοί νέοι παραμένουν χωρίς παιδιά ή μεταθέτουν τη γονιμότητα σε μεγαλύτερη ηλικία (πράγμα που πολλές φορές καθιστά τη διαδικασία δύσκολη).
Η γήρανση του πληθυσμού είναι ραγδαία: ο αριθμός των πολιτών άνω των 65 ετών έχει φτάσει σχεδόν τα 2,5 εκατομμύρια, πενταπλασιασμένος από το 1951. Η αύξηση των ηλικιωμένων οδηγεί σε περισσότερους θανάτους και σε συρρίκνωση του ενεργού πληθυσμού, επιβαρύνοντας ασφαλιστικά και κοινωνικά συστήματα.
Δημογραφική ανισότητα ανά περιφέρεια
Η κατάσταση δεν είναι ομοιόμορφη παντού. Σε έξι νομούς (Αρκαδία, Λακωνία, Λευκάδα, Μεσσηνία, Φωκίδα, Λέσβος) οι θάνατοι ξεπερνούν τις γεννήσεις για 45 συνεχόμενα χρόνια. Αντίθετα, περιοχές όπως η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα διατηρούν σχετικά πιο θετικά δημογραφικά ισοζύγια, χάρη σε νεότερες ηλικιακές ομάδες και ισχυρή οικονομική δραστηριότητα.
Αυτή η ανισορροπία υποθηκεύει την κοινωνική, οικονομική και εδαφική συνοχή. Περιοχές εγκαταλείπονται, σχολεία κλείνουν, οι τοπικές οικονομίες συρρικνώνονται και οι υπηρεσίες υποβαθμίζονται. Η δημογραφική κρίση δεν είναι μόνο αριθμητική· είναι κοινωνική και χωρική.
Προβλέψεις για το μέλλον
Αν η τρέχουσα τάση συνεχιστεί:
- Ο πληθυσμός θα μειώνεται σταθερά τις επόμενες δεκαετίες.
- Η γήρανση θα επιβαρύνει ασφαλιστικά ταμεία, υγειονομικές υπηρεσίες και κοινωνική φροντίδα.
- Οι περιοχές με αρνητικό δημογραφικό θα αντιμετωπίσουν εγκατάλειψη και υποβάθμιση υποδομών.
- Η χώρα θα χρειαστεί εργατικό δυναμικό από το εξωτερικό, με την πρόκληση ένταξης και διατήρησης της κοινωνικής συνοχής.
Μετανάστευση και αλλαγή πληθυσμιακής σύνθεσης
Όσο οι Έλληνες δεν γεννούν, το κενό θα καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από μετανάστες, είτε νόμιμους είτε παράτυπους. Η παρουσία μεταναστών αλλάζει τη σύνθεση της κοινωνίας. Για ορισμένους πολίτες, η ανεξέλεγκτη ή παράτυπη μετανάστευση γίνεται αντιληπτή ως “κατάληψη” χώρου, λόγω πίεσης σε υποδομές, υπηρεσίες και εργασία. Πρόκειται για κοινωνική αντίληψη, όχι νομική κατάληψη, αλλά αντανακλά πραγματικά ζητήματα ένταξης και κοινωνικής συνοχής.
Η σωστή διαχείριση και ένταξη των μεταναστών είναι κρίσιμη για να διατηρηθεί η λειτουργία της κοινωνίας, ενώ η παράνομη μετανάστευση πρέπει να αντιμετωπιστεί με ελεγχόμενες πολιτικές και υποδομές ένταξης.
Τι πρέπει να κάνει η Πολιτεία
- Οικονομικά και φορολογικά κίνητρα για νέες οικογένειες (επιδόματα παιδιών, φορολογικές ελαφρύνσεις).
- Φθηνή ή επιδοτούμενη στέγη για νέους, ιδιαίτερα εκτός αστικών κέντρων.
- Υποδομή για φροντίδα παιδιών και υποστήριξη γονέων (παιδικοί σταθμοί, ευέλικτες άδειες μητρότητας/πατρότητας, ευέλικτη εργασία).
- Στήριξη των περιοχών που πλήττονται δημογραφικά με επενδύσεις, θέσεις εργασίας και βελτίωση υποδομών.
- Ελεγχόμενη μετανάστευση με ένταξη, ώστε να ενισχυθεί ο πληθυσμός χωρίς κοινωνικές εντάσεις.
- Μεταρρυθμίσεις στα κοινωνικά και ασφαλιστικά συστήματα για βιωσιμότητα λόγω γήρανσης.
Συμπέρασμα
Η δημογραφική κρίση της Ελλάδας είναι πολυδιάστατη: αριθμητική, κοινωνική, νοοτροπίας, χωρική και οικονομική. Χρειάζεται συνεκτική, μακροπρόθεσμη στρατηγική που να στηρίζει νέες οικογένειες, να αναζωογονεί τις πληγείσες περιοχές και να διασφαλίζει τη βιωσιμότητα κοινωνικών συστημάτων.
Η αντιστροφή της δημογραφικής πορείας δεν είναι απλή ούτε γρήγορη υπόθεση. Αν ήταν εύκολη, θα είχε ήδη επιτευχθεί από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Το δημογραφικό δεν λύνεται με αποσπασματικά μέτρα ή μεμονωμένες παροχές· απαιτεί μια βαθιά, συνεκτική και μακρόπνοη στρατηγική που να αγγίζει οικονομία, εργασία, στέγαση, οικογένεια και περιφερειακή ανάπτυξη.
Η Ελλάδα βρίσκεται σε δημογραφικό συναγερμό και κάθε καθυστέρηση επιδεινώνει την κατάσταση. Αν η Πολιτεία δεν προχωρήσει άμεσα σε ριζικές τομές – από σοβαρή ενίσχυση των νέων οικογενειών έως αναζωογόνηση των ερημωμένων περιοχών και αποτελεσματική διαχείριση της μετανάστευσης – το δημογραφικό θα καταστεί μη αναστρέψιμο.
Η πολιτεία πρέπει να δράσει τώρα, όσο ακόμη υπάρχει χρόνος ώστε να διασφαλίσει έναν βιώσιμο, ισορροπημένο και κοινωνικά σταθερό πληθυσμό για τις επόμενες γενιές.
