Της Κορίνας Τριανταφύλλου
Η νεολαία σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά σοβαρών προκλήσεων που εκδηλώνονται μέσα από φαινόμενα εφηβικής βίας, επικίνδυνων διαδικτυακών “challenges” και ακραίων περιστατικών ενδοσχολικής βίας, με αποκορύφωμα την πρόσφατη περίπτωση μιας 16χρονης που κατηγορείται για μαχαίρωμα συμμαθήτριας της την πρώτη μέρα που πήγε στο σχολείο. Η κατάσταση αυτή δεν αφορά μόνο μεμονωμένα γεγονότα αλλά φέρνει στο προσκήνιο βαθύτερα κοινωνικά, ψυχολογικά και εκπαιδευτικά προβλήματα που απειλούν τη σταθερότητα και την ασφάλεια της νέας γενιάς.
Η επικίνδυνη γοητεία των challenges
Τα διαδικτυακά “challenges” έχουν γίνει μόδα που συχνά εξελίσσεται σε επικίνδυνο παιχνίδι, με ανηλίκους να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους και να προκαλούν σοβαρά ατυχήματα. Πρόσφατο σοκ προκάλεσε το περιστατικό στο Αγρίνιο όπου ένας 9χρονος μαθητής κατέληξε στο νοσοκομείο μετά από λήψη αντιψυχωσικού φαρμάκου που του έδωσε συμμαθητής του στο πλαίσιο τέτοιου “παιχνιδιού”. Αυτές οι προκλήσεις κρύβουν κινδύνους που εντείνονται από την αδυναμία ελέγχου, την πίεση της ομάδας και την ανάγκη επιβεβαίωσης μέσω της έκθεσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί συχνά δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των κινήσεων αυτών, ενώ τα σχολεία δεν διαθέτουν τους απαραίτητους μηχανισμούς πρόληψης και αντιμετώπισης.
Η βία που ξεφεύγει από τα όρια
Στο άλλο σοκαριστικό περιστατικό, που η 16χρονη μαθήτρια συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή μετά από μαχαίρωμα 14χρονης συμμαθήτριάς της στο σχολείο της Κυψέλης που η νεαρή κατηγορείται για σοβαρά κακουργήματα και δηλώνει μετανιωμένη, και που ωστόσο το γεγονός αναδεικνύει τις σοβαρές συνέπειες της ενδοσχολικής βίας που δεν περιορίζεται πλέον σε ψυχολογικές πιέσεις αλλά φτάνει σε ακραίες μορφές σωματικής βίας. Η κακοποίηση, το bullying, η κοινωνική απομόνωση και οι συγκρούσεις μέσα στο σχολικό περιβάλλον φέρνουν μαθητές στα όρια τους, συχνά χωρίς υποστήριξη ή παρέμβαση.
Ρίζες και αιτίες
Πού οφείλεται αυτή η έκρηξη βίας και ανεξέλεγκτων συμπεριφορών; Σύμφωνα με ειδικούς και ψυχολόγους, η γενιά που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στη λεγόμενη «Γενιά Ζ» ( η Γενιά Ζ περιλαμβάνει τα άτομα που γεννήθηκαν περίπου μεταξύ 1997 και 2012), αντιμετωπίζει πολύπλοκες προκλήσεις. Η κουλτούρα τους περιλαμβάνει συχνά ακραίες συμπεριφορές, ενισχυμένες από τη διάχυση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου η αναζήτηση αποδοχής και η ανάγκη προβολής οδηγούν σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Παράλληλα, η αποδυνάμωση της οικογένειας, η έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου και η πίεση του σύγχρονου σχολικού και κοινωνικού περιβάλλοντος επιβαρύνουν την ψυχολογία των εφήβων.
Επιπλέον, τα σχολεία συχνά δεν διαθέτουν επαρκή υποδομή ψυχολογικής υποστήριξης και προληπτικών δράσεων, ενώ οι γονείς δεν έχουν πάντα την κατάλληλη εκπαίδευση ή χρόνο να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των παιδιών τους. Η παθητικότητα, η άγνοια ή η εσκεμμένη αδιαφορία ενισχύουν το πρόβλημα.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι, αν και οι ανήλικοι κρατούμενοι αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των φυλακών, η υποθετική ανάλυση δείχνει ότι περίπου το 55% αυτών είναι ξένης καταγωγής. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι οι ξένοι ανήλικοι φαίνεται να υπερεκπροσωπούνται σε σοβαρές υποθέσεις βίας, τότε από τα υποθετικά 200 περιστατικά σοβαρής βίας, περίπου 65% αφορούν ανήλικους ξένης καταγωγής, ενώ οι Έλληνες ανήλικοι περίπου το 35%. Αυτό δεν σημαίνει ότι η βία είναι «προβληματική μόνο στους ξένους», αλλά υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένα προγράμματα ενσωμάτωσης, κοινωνικής υποστήριξης και πρόληψης για όλα τα παιδιά, ώστε να μειωθούν οι ανισότητες και οι παράγοντες που οδηγούν σε ακραίες συμπεριφορές
Προτάσεις για λύσεις
Η αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων απαιτεί ολοκληρωμένη και συντονισμένη προσπάθεια από την Πολιτεία, το σχολείο, την οικογένεια και την κοινωνία συνολικά:
- Ενίσχυση της ψυχολογικής υποστήριξης στα σχολεία: Κάθε σχολική μονάδα πρέπει να διαθέτει επαρκές προσωπικό ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, με σκοπό την έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση στα προβλήματα εφηβικής βίας και ψυχικής υγείας.
- Εκπαίδευση γονέων και εκπαιδευτικών: Η σωστή ενημέρωση και εκπαίδευση για τα φαινόμενα της διαδικτυακής βίας, των challenges και του bullying είναι απαραίτητη για την πρόληψη.
- Κανονισμοί και έλεγχος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Απαραίτητη η αυστηροποίηση των κανόνων και η συνεργασία με τις πλατφόρμες για την απομάκρυνση επικίνδυνου περιεχομένου.
- Ενδυνάμωση κοινωνικών δομών και εξωσχολικών δραστηριοτήτων: Η ενίσχυση αθλητικών, πολιτιστικών και κοινωνικών προγραμμάτων μπορεί να προσφέρει στους νέους υγιείς τρόπους έκφρασης και ψυχαγωγίας.
- Πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση: Αναγνώριση των πρώτων συμπτωμάτων προβλημάτων στη συμπεριφορά και η άμεση αντιμετώπιση μπορούν να αποτρέψουν δραματικές εξελίξεις.
- Για να περιοριστούν αυτά τα φαινόμενα μεταξύ των ανηλίκων ξένης καταγωγής, απαιτούνται στοχευμένα προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, που θα προσφέρουν εκπαίδευση, καθοδήγηση και ασφαλές περιβάλλον στα σχολεία και στις γειτονιές, ενώ παράλληλα θα ενισχύουν την επικοινωνία με τις οικογένειες και θα προάγουν δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων και αυτοπροστασίας.
Η νέα γενιά χρειάζεται στήριξη και προστασία. Τα περιστατικά βίας, αυτοκαταστροφής και ανεξέλεγκτων συμπεριφορών αποτελούν «καμπανάκι» που δεν πρέπει να αγνοήσουμε. Η κοινωνία οφείλει να αναλάβει δράση τώρα, πριν η κρίση της νεολαίας μετατραπεί σε κοινωνική κατάρρευση.
