Η κυβέρνηση εξετάζει ένα σύνολο πρόσθετων παρεμβάσεων για το ζήτημα της στέγασης με στόχο την ουσιαστική αύξηση των διαθέσιμων κατοικιών, μέτρα που αναμένεται να παρουσιάσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη συζήτηση του Προϋπολογισμού. Ο πρωθυπουργός έχει ήδη αναφερθεί σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ανακαίνισης κλειστών ακινήτων, το οποίο θα αξιοποιεί ευρωπαϊκούς πόρους και θα βασίζεται σε σχετικά ευέλικτα εισοδηματικά κριτήρια, ώστε να ενταχθεί μεγαλύτερος αριθμός διαμερισμάτων στη στεγαστική αγορά.
Πριν από μερικές εβδομάδες ο κ. Μητσοτάκης είχε ζητήσει από τον υπουργό Οικονομικών Κυριάκο Πιερρακάκη και τον υπουργό Επικρατείας Άκη Σκέρτσο να διαμορφώσουν προτάσεις με βασικό άξονα την ενίσχυση της προσφοράς, οι οποίες θα ενσωματώνονταν στον Προϋπολογισμό. Ακολούθησε σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου με τη συμμετοχή των δύο υπουργών, του αντιπροέδρου Κωστή Χατζηδάκη και της υπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Δόμνας Μιχαηλίδου, όπου εξετάστηκαν πρακτικές που εφαρμόζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και προσαρμόζονται καλύτερα στα δεδομένα της ελληνικής αγοράς.
Ανάμεσα στις ιδέες που μελετώνται είναι η παροχή φορολογικών κινήτρων σε ιδιοκτήτες και σε κατασκευαστές ώστε να διαθέτουν μέρος των νέων κατοικιών σε χαμηλότερες τιμές ενοικίασης. Το ύψος του ενοικίου θα μπορούσε να υπολογίζεται βάσει αντικειμενικών παραμέτρων, πρακτική που ήδη εφαρμόζει η Ισπανία η οποία δίνει σημαντικές φορολογικές απαλλαγές σε όσους προσφέρουν προσιτές μισθώσεις. Εξετάζεται επίσης η πιθανότητα μείωσης ή απαλλαγής από τον δημοτικό φόρο ακινήτων για κατοικίες που εντάσσονται σε καθεστώς προσιτής στέγασης, μια τακτική που εφαρμόζεται σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις.
Σε ορισμένες χώρες επιβάλλεται επίσης ο λεγόμενος «φόρος αδράνειας» σε ακίνητα που παραμένουν για μεγάλο διάστημα κενά, καθώς και αυξημένη φορολογία σε αγορές από ξένους επενδυτές που δεν διαμένουν μόνιμα στη χώρα. Αν και η συγκεκριμένη συζήτηση είχε τεθεί και πριν από τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης χωρίς να ληφθεί τότε σχετική απόφαση, παραμένει ανοικτή ως ενδεχόμενο. Παράλληλα η κυβέρνηση έχει αυξήσει τα όρια για τη χορήγηση της Golden Visa, περιορίζοντας την πίεση στις τοπικές αγορές ακινήτων.
Μεταξύ των εργαλείων που εξετάζονται βρίσκονται και ρυθμιστικές παρεμβάσεις όπως το βρετανικό μοντέλο, στο οποίο οι κατασκευαστές είτε δεσμεύονται να προσφέρουν ποσοστό προσιτών κατοικιών είτε καταβάλλουν χρηματική εισφορά αντίστοιχης αξίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το κόστος ανάπτυξης. Παράλληλα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτυχθεί θεσμοί όπως τα Κοινοτικά Καταπιστεύματα Γης, αλλά και ειδικά φορολογικά καθεστώτα για επενδυτικές εταιρείες ακινήτων που παρέχουν κατοικίες σε προσιτές τιμές.
Το πρόβλημα της στέγασης αφορά το σύνολο της Ευρώπης και οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να βρουν ισορροπίες που θα ενισχύσουν την προσφορά. Η Γαλλία αξιοποιεί δημόσια γη και προσφέρει κίνητρα για κοινωνική κατοικία, η Ισπανία ενεργοποιεί αδρανή ακίνητα και αυξάνει τη φορολογία σε ξένους αγοραστές, ενώ η Πορτογαλία υλοποιεί ένα μεγάλο κρατικό πρόγραμμα παραγωγής νέων κατοικιών. Γερμανία και Ολλανδία στηρίζουν τις πιο αδύναμες ομάδες με επιδοτήσεις ενοικίων και παράλληλα θεσπίζουν κίνητρα προς τους ιδιοκτήτες για την παροχή κοινωνικής κατοικίας.
Από την επεξεργασία αυτών των διεθνών παραδειγμάτων προκύπτει, σύμφωνα με κυβερνητικά στελέχη, ότι μια αποτελεσματική πολιτική χρειάζεται συνδυασμό μέτρων που θα περιλαμβάνει αξιοποίηση δημόσιας γης, οικονομική στήριξη, ευέλικτους κανόνες ζωνοποίησης και φορολογικά κίνητρα. Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα κοινωνικής αντιπαροχής όπου δημόσια οικόπεδα δίνονται σε ιδιώτες αναδόχους ώστε να κατασκευαστούν νέες πολυκατοικίες από τις οποίες μέρος των διαμερισμάτων θα επιστραφεί στο Δημόσιο για να διατεθεί σε πολίτες με κοινωνικά κριτήρια. Παράλληλα οι Ένοπλες Δυνάμεις προχωρούν στην αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων στρατοπέδων με στόχο τη δημιουργία επιπλέον κατοικιών και για τα στελέχη τους. Παρότι περίπου 1.500 νέες κατοικίες αναμένεται να είναι έτοιμες έως το 2027, ο αριθμός αυτός δεν επαρκεί ώστε η στεγαστική κρίση να αποκλιμακωθεί σημαντικά.
Ένα ακόμη παράδειγμα που έχει μελετήσει η κυβέρνηση είναι η περίπτωση της Μάλαγα, η οποία το 2024 κατέγραψε ρεκόρ νέων κατοικιών, με αξιοποίηση δημοτικής γης, συνεργασίες με ιδιώτες για την παραγωγή προσιτών κατοικιών και προγράμματα κοινωνικής στέγασης που ενισχύονται από ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Η στρατηγική αυτή συνδυάζει την αύξηση της συνολικής προσφοράς με στοχευμένες παρεμβάσεις για οικονομικά προσιτή κατοικία.
Το μεγάλο πρόγραμμα ανακαινίσεων που ετοιμάζει η κυβέρνηση θεωρείται κομβικό. Στόχος είναι να ξεκινήσει στις αρχές του 2026 και να ανακαινιστούν περίπου 30.000 έως 35.000 κλειστά διαμερίσματα, ώστε να ενταχθούν ξανά στη στεγαστική αγορά. Το συνολικό κόστος εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει τα 500 εκατομμύρια ευρώ, με ανακατανομή ευρωπαϊκών κονδυλίων. Η υλοποίηση θα στηριχθεί στην Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα και στα πιστωτικά ιδρύματα ώστε οι διαδικασίες να προχωρήσουν γρήγορα. Η επιδότηση ανακαίνισης ενδέχεται να φτάσει έως και το 90 τοις εκατό του συνολικού κόστους, γεγονός που θα μειώσει σημαντικά τη συμμετοχή των δικαιούχων.
Ως προς τα εισοδηματικά κριτήρια, στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα συμμετοχής στη λεγόμενη μεσαία τάξη που διαθέτει αδρανή ακίνητα. Τα κριτήρια αναμένεται να μοιάζουν με αυτά του προγράμματος «Σπίτι μου ΙΙ», ενδεχομένως με ακόμη πιο ευνοϊκές προϋποθέσεις, ώστε να κινητοποιηθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερος αριθμός ιδιοκτητών.
